Μπροστά σε ένα μοναδικό θέαμα βρέθηκαν χθες το βράδυ οι κάτοικοι της Κεντρικής Μακεδονίας αλλά και χωρών των Βαλκανίων που είχαν την τύχη να δουν το Βόρειο Σέλας! Ο διευθυντής του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της ΕΜΥ Θοδωρής Κολυδάς εξηγεί σε άρθρο του τι είναι το Σέλας, ποιοι είναι οι μύθοι που το συνοδεύουν και πότε έχει ξαναεμφανιστεί στην Ελλάδα αυτό το μοναδικό φαινόμενο!
Το Βόρειο Σέλας έφτασε στην Ελλάδα: Κοκκίνισαν οι Σέρρες και άλλες περιοχές
Βόρειο Σέλας: Εμφανίστηκε για 12η φορά στην Ελλάδα
Το σέλας είναι το ωραιότερο φυσικό φαινόμενο που γοητεύει και εμπνέει τους ανθρώπους απ’ την απαρχή του κόσμου. Ως ουράνιο φαινόμενο είναι περισσότερο εμφανές στους πόλους, στο βόρειο και νότιο ημισφαίριο και γι’ αυτό και προσδιορίζεται ως βόρειο ή νότιο σέλας. Εχει όμως εμφανιστεί και σε νοτιότερα γεωγραφικά πλάτη σε χώρες όπως η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα! Συνολικά έχουν καταγραφεί 11 τεκμηριωμένες περιπτώσεις εμφάνισης Βόρειου Σέλαος πάνω απο τον Ελληνικό χώρο και η φετινή είναι η 12η. Η προηγούμενη εμφάνισή του στην Αθήνα έγινε στις 20 Νοεμβρίου 2003 και υπάρχει εκτενές άρθρο μας για το θέμα αυτό.
Το ότι η παρατήρηση του Σέλαος από τον ελληνικό γεωγραφικό χώρο υπήρξε ανέκαθεν σπάνια, μας ανέφερε και ο Δρ κ. Παούρης Ευάγγελος σε σχετική Ημερίδα για τον Διαστημικό καιρό.
Aurora has reached Northern Greece! #Auroraborealis pic.twitter.com/0VwrUCwGdH
— Greek Heritage (@greece_heritage) November 5, 2023
Η εμφάνιση του σέλαος πάντως στην νότια Ευρώπη είναι πολύ σπάνια, και γι’ αυτόν τον λόγο δεν έχει καταγραφεί με μεγάλη συχνότητα ενω δεν συνοδεύεται από πολλούς μύθους των νότιων περιοχών. Αλλά παρ’ όλα αυτά, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες.
Πώς προκύπτει το χρώμα του;
Επικρατέστερο χρώμα του Σέλαος είναι γενικά το λευκό. Όταν όμως παρατηρείται χρωματισμένο, τότε το κόκκινο επικρατεί στο χαμηλότερο άκρο των ακτίνων που πέφτουν κάθετα, το πράσινο στο ανώτερο και μεταξύ αυτών το κίτρινο που γρήγορα εξαφανίζεται.
Από τη φασματοσκοπική ανάλυση του φωτός των Σελάων παρατηρήθηκαν εντός του φάσματος αυτών 150 γραμμές από τις οποίες η φωτεινότερη και σταθερότερη ανήκει στο στοιχείο κρυπτόν ως και στο οξυγόνο και στο άζωτο.
Το Σέλας στην Ιστορία και τους μύθους
Ο Αριστοτέλης το περιγράφει και αναφέρει στα «Μετεωρολογικά» του (Α’,5): «Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ…, ἡμέρας μὲν οὖν ὁ ἥλιος κωλύει, νυκτὸς δ’ ἔξω τοῦ φοινικοῦ, (δηλαδή του ιώδους), τὰ ἄλλα δι’ ὁμόχροιαν οὐ φαίνεται» που σημαίνει ότι πρέπει να είχε παρατηρήσει έντονα το φαινόμενο του Σέλαος κατά την διάρκεια αίθριας νύκτας.
Η φωτοβολία της ατμόσφαιρας (πάντα κατά τον Αριστοτέλη) δεν είναι ομοιογενής αλλά τα φάσματα του φαινομένου αυτού παρουσιάζουν χάσματα. Και είναι εκείνα που παρουσιάζουν ακριβώς το Σέλας ως κυματιζόμενες «ουράνιες κουρτίνες» ή «ουράνιες μπαλαρίνες» όπως χαρακτηρίζεται το φαινόμενο από τους σύγχρονους παρατηρητές.
Ο πρώτος που κατέγραψε Βόρειο Σέλας είναι ο Αναξαγόρας το 467 πΧ. ενώ υπάρχουν άλλες 3 χρονικές περίοδοι καταγραφής του μεταξύ 380-340 πΧ. (από Αριστοτέλη), 225 πΧ. και 100-200 πΧ. Στην Αρχαία Ελλάδα αναφορές σέλαος υπάρχουν για το έτος 479 και 466 στην Αθήνα, το 372 και το 348 σε όλη την Ελλάδα, το 343 κοντά στην Κόρινθο και χρονικά ακολουθεί η πλήρης αναφορά του Αριστοτέλη στα Μετεωρολογικά (371b-378a) .
Θυμίζουμε οτι η λέξη σέλας αναφέρεται για πρώτη φορά στον Όμηρο
"λαμπέσθην ὡς εἴ τε πυρὸς σέλας, ἐν δέ οἱ ἦτορ
δῦν᾽ ἄχος ἄτλητον"
ΟΜΗΡΟΣ Ἰλιάδα (19.365)
Στους ρωμαϊκούς μύθους, η Αουρόρα (Aurora) ήταν η θεά της αυγής και αντιστοιχεί στην Ηώ της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, που σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας ή Ευρυφάτειας και αδελφή του Ήλιου και της Σελήνης.
Οι Λατίνοι δανείστηκαν πολλά απ’ τα στοιχεία της Ηούς για τη δική τους θεότητα της αυγής και την περιέγραψαν σαν μια όμορφη νέα που πετάει στον ουρανό αναγγέλλοντας την άφιξη του ήλιου. Η Αουρόρα είχε πολλούς συζύγους και άλλα τόσα παιδιά, ενώ η πρωινή πάχνη που εμφανίζεται την αυγή, έλεγαν πως είναι τα δάκρυα της θλίψης της για τον χαμό ενός απ’ τους γιους της.
Αναφορές υπάρχουν και από τον Σενέκα ( 4 πΧ.-54 μΧ) στο πρώτο του βιβλίο Quaestiones Naturales.
Αναφορά για το σέλας γίνεται και από τον Πλούταρχο (45-120 μΧ) στο Συμπόσιο, όπου σχολιάζει τις αναφορές του Αναξαγόρα όπως αναφέρουν οι Λυριτζής και Βασιλείου.
Aurora Βorealis σημαίνει αυγή του βορρά, ενώ Aurora Αustralis αυγή του νότου. Και είναι τέτοιο το δέος που προκαλεί η εμφάνισή τους, που ήταν επόμενο να τους αποδοθούν μεταφυσικές ιδιότητες και να ερμηνευτούν ποικιλοτρόπως. Έτσι γεννήθηκαν πολλοί διαφορετικοί λαϊκοί μύθοι και θρύλοι από τις εθνότητες που υπήρξαν θεατές τους. Στη λαογραφία των βορείων λαών το Σέλας ήταν επόμενο να έχει συνδεθεί με υπερβατικές ερμηνείες.
Στους ρωμαϊκούς μύθους, η Αουρόρα (Aurora) ήταν η θεά της αυγής και αντιστοιχεί στην Ηώ της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, που σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας ή Ευρυφάτειας και αδελφή του Ήλιου και της Σελήνης. Οι Λατίνοι δανείστηκαν πολλά απ’ τα στοιχεία της Ηούς για τη δική τους θεότητα της αυγής και την περιέγραψαν σαν μια όμορφη νέα που πετάει στον ουρανό αναγγέλλοντας την άφιξη του ήλιου. Η Αουρόρα είχε πολλούς συζύγους και άλλα τόσα παιδιά, ενώ η πρωινή πάχνη που εμφανίζεται την αυγή, έλεγαν πως είναι τα δάκρυα της θλίψης της για τον χαμό ενός απ’ τους γιους της..
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1732 ο Anders Celsius σημείωσε στο ημερολόγιό του πως το Βόρειο Σέλας ήταν τεράστια φωτιά που κατά τις πεποιθήσεις της εποχής προερχόταν από ηφαίστεια που υπάρχουν στον Β. Πόλο, από τον Θεό, για να ζεσταίνονται οι άνθρωποι. Οι βόρειοι λαοί πίστευαν πως το Βόρειο Σέλας ήταν η αντανάκλαση των ασπίδων που κρατούσαν οι Βαλκυρίες, που ήταν νεκρές παρθένες στον ουρανό. Με αυτό τον θρύλο φαίνεται να συνδέεται και η σκοτσέζικη έκφραση «Merry Dancers» (χαρούμενοι χορευτές), με ερωτικές όμως προεκτάσεις.
To Βόρειο Σέλας και ο προσανατολισμός των ναών του Απόλλωνα
Την ιδέα ότι ο βόρειος προσανατολισμός των δύο ναών του Απόλλωνα στην Ελλάδα - του Επικούριου και του Θέρμιου- είναι πολύ πιθανόν να σχετίζεται με το σέλας ( aurorae borealis) αναπτύσουν στην εργασία τους οι Λυριτζής και Βασιλείου (Were Greek temples oriented towards aurorae?).
Οι τεκμηριωμένες αποδείξεις, τουλάχιστον για τον ναό του Επικούριου Απόλλωνα, αναφέρονται στην λύτρωση της πόλης της Αθήνας από την πανώλη κατά τη διάρκεια του πέμπτου αιώνα π.Χ., όπου τότε οι Αθηναίοι έχτισαν το ναό ως ευχαριστία προς τον Θεό Απόλλωνα.
Επιπλέον, το επίθετο «υπερβόερειος» που δίνεται στον Απόλλωνα παρέχει περαιτέρω υποστήριξη για τον βορειοανατολικό προσανατολισμό που παρουσιάζει το φαινόμενο. Ο άλλος ναός του Θερμίου Απόλλωνας (που σημαίνει θερμό φως, φωτιά) που χτίστηκε σε προγενέστερη ημερομηνία, στερείται τεκμηρίωσης, αλλά μπορεί να συσχετιστεί με τον Απόλλωνα, ως τον Θεό του φωτός και του διαφωτισμού. Η εργασία στηρίζεται σε αρχαιομαγνητικές κατευθυντικές μετρήσεις για τις δύο ημερομηνίες κατασκευής των ναών με βάση το κεκλιμένο γεωμαγνητικό πόλο.
Ιστορικές αναφορές εμφάνισης πολικού σέλαος πάνω από την Ελλάδα
Μετά τον Αριστοτέλη η πρώτη σύγχρονη αναφορά καταγράφεται στoν κώδικα του Σχολείου της Σκοπέλου (σελ 418) όπου αναφέρεται οτι «το 1524 στις 4 Αυγούστου μια μεγάλη λάμψη εμφανίστηκε στον ουρανό δύο ώρες πριν από το ηλιοβασίλεμα».
Η δεύτερη αναφορά γίνεται στα χρονογραφήματα του Παπασυνοδινού τον Σεπτέμβριο του 1621 όταν «εμφανίστηκαν στον ουρανό επτά φωτεινές στήλες καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας». Αυτά έχει καταγράψει σε μελέτη του ο συγχωριανός μου και αείμνηστος καθηγητής Μετεωρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο κ. Λεονάρδος Καραπιπέρης σε σχετική δημοσίευσή του.
Η τρίτη αναφορά καταγράφεται σε κείμενα της Βιβλιοθήκης της Πάτμου στον Κώδικα YOD για το έτος 1739, το οποίο ήταν έτος μέγιστης Ηλιακής Ακτινοβολίας. Αυτό συνάγεται απο το γεγονός ότι σύμφωνα με τον κατάλογο των ηλιακών κηλίδων που ξεκίνησε το 1748 το έτος 1750 ήταν ένα έτος μέγιστης ηλιακής δραστηριότητας.
Η τέταρτη παρατήρηση απαντάται στα ιστορικά σημειώματα του Καλλίνικου του 3ου Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης και αναφορά γίνεται στις 11 Ιουνίου του 1771 αν και η μέγιστη ηλιακή δραστηριότητα σημειώθηκε το 1769.
Η πέμπτη περίπτωση καταγράφεται στον κώδικα της βιβλιοθήκης της Βουδαπέστης της Ελληνικής Κοινότητας και αναφέρται ότι «Την 1η Σεπτεμβρίου 1779 στις 9 το βράδυ μια κόκκινη λάμψη έλαμψε στον ουρανό προς τα δυτικά και αυτή η λάμψη παρέμεινε επί δύο ώρες».
Η έκτη παρατήρηση αναφέρεται στα ιστορικά σημειώματα του 91ου Κώδικα της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς όπου αναφέρεται οτι στις 12 Μαρτίου 1786 τα μεσάνυχτα εμφανίστηκε μια λάμψη προς τα βόρεια που εξαπλώθηκε, ο ουρανός έγινε κόκκινος μέχρι το πρωί. Το 1786 δεν ήταν έτος μέγιστης ηλιακής δραστηριότητος , ωστόσο παρατηρήθηκε σχετικά μεγάλη αύξηση στον αριθμό των ηλιακών κηλίδων στην αρχή έτους και ιδιαίτερα από τον Μάρτιο έως τον Απρίλιο.
Η έβδομη και η όγδοη αναφορά γίνονται στις 24 και 25 Οκτωβρίου 1870 από το Αστεροσκοπείο Αθηνών το οποίο δέχθηκε τηλεγράφημα από τη Λευκάδα που έστειλε ο Πλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού Α. Βατσαξής και ενημέρωνε σχετικά περιγράφοντας την περατήρησή του χωρίς να κάνει μνεία στο Σέλας ή να γνωρίζει περί αυτού: «Την 6ην και 55 ώραν εφάνη άνωθεν νεφών μεχρι αστερισμού Μεγάλης Άρκτου πύρινος λάμψις έχουσα κέντρον σώματι φωτεινόν μέχρι ορίζοντος...».
Επίσης το βράδυ της 24ης Οκτωβρίου αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα, όταν το λυκόφως είχε εξαφανιστεί εκεί εμφανίστηκε στο βορρά μια σκοτεινή ομίχλη που αποτελούσε κυκλική περιοχή φτάνοντας σε δύο μέρη του ορίζοντα. Το ορατό τμήμα αυτής της περιοχής καλύφθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα από ένα κόκκινο φως από το οποίο έβγαιναν προς τα έξω ακτίνες του λευκού φωτός, οι οποίες με τη σειρά τους εξαφανίστηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Η ένατη αναφορά γίνεται στις 24 Μαρτίου 1940 όπου καταγράφτηκε αυθεντική μαρτυρία εμφάνισης Σέλαος πάνω από την Αθήνα και που δημοσίευσε επίσημα το Εργαστήριο Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όταν πολλοί Αθηναίοι υποστήριζαν μεταξύ άλλων πως «θεϊκά πέπλα» σκέπουν την Αθήνα. Κατά τον καθηγητή Κ. Μαλτέζο αυτή η τελευταία εμφάνιση θεωρείται μέχρι και σήμερα η μεγαλύτερη σε λαμπρότητα εμφάνιση του φαινομένου από το 1870 στον Ελλαδικό χώρο.
Η δέκατη και η ενδέκατη αναφορά γίνεται στον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 2003 δηλαδή αυτές που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου, μία τον Οκτώβρη και η άλλη στις 20 Νοεμβρίου, όπως μας είχε πεί και πρίν λίγο καιρό ο Δρ κ. Παούρης Ευάγγελος σε σχετική Ημερίδα για τον Διαστημικό καιρό.
Διαβάστε όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
