Ο Νίκος Μαθιουδάκης παρουσιάζει την «Οδύσ[σ]εια των λέξεων» μέσα σε ένα λογοτεχνικό δημιούργημα, από την έμπνευση και τη γραφή τους από τον συγγραφέα μέχρι την ανάγνωση και την κατανόησή τους από τον αναγνώστη, επικεντρώνοντας την έρευνά του στην ΟΔΥΣΕΙΑ του Καζαντζάκη, η οποία αποτελεί θεματικά τη συνέχεια της Οδύσσειας του Ομήρου.
Ασχολείται με τις στρατηγικές κατανόησης της ποιητικής γλώσσας της ΟΔΥΣΕΙΑΣ του Καζαντζάκη, προκειμένου να εντοπιστούν οι μέθοδοι που ακολουθεί ο εκάστοτε αναγνώστης για να αποκωδικοποιήσει τη σημασία άγνωστων λέξεων, διευκολύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κατανόηση του κειμένου, που είναι και ο κύριος σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας.
To star.gr και η Γεωργία Χάρδα μίλησε με τον Νίκο Μαθιουδάκη, που αυτή την περίοδο είναι επισκέπτης καθηγητής Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου της Γρανάδας, γι’ αυτή την εξαιρετική και επίπονη μελέτη!
Συνέντευξη star.gr: Ο Άρης Σφακιανάκης στη σκιά του Καποδίστρια
- Η μελέτη σας είναι η πρώτη γλωσσολογική πραγματεία για το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με αυτό το επίπονο και σπουδαίο εγχείρημα;
Σπόρος της δημιουργίας της δικής μου μελέτης αποτέλεσε ένα βιβλίο του 1972 για τη γλωσσολογική επανάσταση του Νίκου Καζαντζάκη του εξαίρετου νεοελληνιστή και μεταφραστή Πίτερ Μπιν. Η μελέτη μου είναι η πρώτη γλωσσολογική πραγματεία για το καζαντζακικό επικό ποίημα «Οδύσεια», το οποίο αποτελείται από 33.333 στίχους και είναι θεματικά η συνέχεια της ομηρικής «Οδύσσειας». Όταν ξεκίνησα τη διατριβή μου, καθώς ο σπόρος της «Οδύσειας» έδενε μέσα μου, είχα έναν στόχο: να συνταιριάξω τη γλώσσα με τη λογοτεχνία, μιας και θεωρώ πως η λογοτεχνία είναι πρώτα γλώσσα –και όταν λέω «γλώσσα» εννοώ γλωσσικό ύφος, οπότε λεξιλόγιο, έκφραση και στίξη. Ο Καζαντζάκης ήταν η πρώτη μου επιλογή, καθώς είμαι γέννημα θρέμμα Κρητικός. Η γλωσσολογία ήταν η δεύτερη μου επιλογή, καθώς αγαπώ τη γλώσσα και δη τη γλώσσα της λογοτεχνίας. Η «Οδύσεια» ήταν η τρίτη – και καθοριστική – μου επιλογή, καθώς ήταν ένα απόρθητο κάστρο, ένα ακούρσευτο πλοίο, μιας και δεν είχαν γίνει ολοκληρωμένες γλωσσολογικές μελέτες για το συγκεκριμένο ποίημα, παρά το γεγονός ότι μέσα της κρυβόταν ένας ασύλητος και ανεκτίμητος λεξιλογικός θησαυρός της δημοτικής μας γλώσσας. Η σπουδαιότητα του ποιήματος από γλωσσολογική σκοπιά είχε επισημανθεί από τους Π. Πρεβελάκη, Π. Μπίν, Ε. Γιακουμάκη, Χ. Χαραλαμπάκη. Το νήμα που άφησαν, λοιπόν, έπιασα και βγήκα από τον καζαντζακικό λαβύρινθο.
- Πόσα χρόνια ασχολείστε με τη συγκεκριμένη εργασία;
Η συγκεκριμένη μελέτη αποτελεί τον καρπό των κόπων μου για την απόκτηση του διδακτορικού μου, το οποίο ξεκίνησε το 2006 και ολοκληρώθηκε το 2012, υπό την καθοδήγηση της Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή και τη συμπαράσταση της Ζωής Γαβριηλίδου και του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη. Οπότε έξι χρόνια μελέτης και έρευνας έφεραν στο φως τους 5.415 ποιητικούς εν δυνάμει νεολογισμούς του καζαντζακικού έπους. Τώρα νιώθω πλήρης, καθώς ολοκληρώθηκε ένας κύκλος με τα δικά μου τρία χρέη –σε αντίστιξη με την καζαντζακική «Ασκητική»: το πρώτο χρέος μου στη γλώσσα, το δεύτερο χρέος μου στη λογοτεχνία και το τρίτο χρέος μου στον Καζαντζάκη.
- Πόσο δύσκολο είναι να αποκωδικοποιήσετε το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, κοιτάζοντάς το με μια νέα ματιά, μέσα από μια σύγχρονη μελέτη;
Κάποιοι θεωρούν πως ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ένας «δύσκολος» συγγραφέας, επικεντρώνοντας την κριτική τους στη γλώσσα του. Κάποιοι άλλοι θεωρούν πως ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ένας «δύσκολος» συγγραφέας, επικεντρώνοντας την κριτική τους στην κοσμοθεωρία του. Στο σημείο αυτό απαντώ: ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ένας απαιτητικός λογοτέχνης, ένας αυστηρός κριτής πρώτα του εαυτού του και μετά του αναγνωστικού του κοινού. Δεν άφηνε τίποτα χωρίς να το επεξεργαστεί! Η γλώσσα του είναι πολυεπίπεδη, αλλά σε καμία περίπτωση δυσνόητη, αρκεί κανείς να ακολουθήσει τους μηχανισμούς της νέας ελληνικής. Η θεωρία του είναι πολύπτυχη, αλλά σε καμία περίπτωση ανεδαφική, αρκεί κανείς να ακολουθήσει τις επιταγές της αρχαίας ελληνικής σκέψης. Μια ευδιάκριτη καλοσχεδιασμένη κόκκινη γραμμή συνδέει τη γλώσσα με τη φιλοσοφία του, καθώς ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ένας λογοτέχνης που βασιζόταν, ψυχή τε και σώματι, στην ύλη και στο πνεύμα, στη θεωρία και στην πράξη: ένας άνθρωπος που έσπερνε λέξεις και θέριζε ιδέες. Δεν είναι δύσκολο, λοιπόν, να αποκωδικοποιήσει κάποιος το έργο του Νίκου Καζαντζάκη: χρειάζεται μια δόση διάθεσης και μια δόση συνέπειας, όπως και σε κάθε ερευνητικό έργο στον επιστημονικό στίβο. Άλλωστε, καταγόμενος από την Κρήτη, έχω πάντα στο μυαλό μου μια μαντινάδα: «Με πείσμα και υπομονή και θέληση άλλη τόση, / άνθρωπος ίντα θα σκεφτεί να μην το κατορθώσει…»
-Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η μελέτη σας αποτελεί ένα καζαντζακικό λεξικό;
Ναι, η μελέτη μου αποτελεί ένα ιδιότυπο καζαντζακικό λεξικό. Όχι, όμως ένα λεξικό με την έννοια που συνήθως έχουμε στο μυαλό μας, με άλλα λόγια ενός ερμηνευτικού λεξικού. Όπως, πολύ όμορφα και τιμητικά, διατυπώνει στον πρόλογό του ο Πίτερ Μπιν πως η μελέτη μου τον βοήθησε να επαναμεταφράσει τον Ζορμπά στα αγγλικά, καθώς πολλές από τις λέξεις που δεν κατανοούσε είχε τη δυνατότητα πλέον να τις δει με τα συμφραζόμενά τους και να μαντέψει τη σημασία τους ή ακόμα και να δει την αγγλική μετάφραση του Κίμωνα Φράιαρ και να συνθέσει την ερμηνεία τους. Η συγκεκριμένη μελέτη μου, λοιπόν, είναι ένα λεξικό για την «Οδύσεια» του Καζαντζάκη, καθώς το κάθε λήμμα (από τα 5.415) παραπέμπει στον στίχο που βρίσκεται στο μεγαλειώδες ποίημα, προκαλώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη να αποκρυπτογραφήσει τη λέξη και να δώσει την ερμηνεία του. Η μεταδιδακτορική μου έρευνα, που πραγματοποιώ τώρα, έχει στόχο τον προσδιορισμό της σημασίας των καζαντζακικών ποιητικών νεολογισμών, και μάλιστα με έναν ιδιαίτερο τρόπο που θα συνταιριάζει, για άλλη μια φορά, τη θέση μου και τη διάθεσή μου απέναντι στη γλωσσολογία με τη λογοτεχνία.
Συνέντευξη star.gr: Κώστας Δαρδανός - Ένας εκδότης με κοφτερό βλέμμα
«Ο Καζαντζάκης χαρακτηρίζεται ως ένας λεξιθήρας...Μάζευε λέξεις από το στόμα του λαού ...Οι λέξεις που «κούρσευε» πλέουν μέσα στα λογοτεχνικά του δημιουργήματα, ως μικρά αριστουργήματα λόγου και τέχνης»
- Καταφέρατε να τεκμηριώσετε τον βαθμό κατανόησης του λεξιλογίου της καζαντζακικής «Οδύσειας». Πώς το πετύχατε αυτό;
Προσπάθησα μέσα από την επιστήμη των μαθηματικών, και ειδικότερα με σύγχρονες στατιστικές μεθόδους, να τεκμηριώσω τον βαθμό κατανόησης ποιητικών καζαντζακικών λέξεων μέσα στα συμφραζόμενά τους. Στη στατιστική συνηθίζουμε να λέμε πως τη «δεδομένη χρονική στιγμή» που πραγματοποιήθηκε η έρευνά μου, τα «υποκείμενα της έρευνας» (στη δική μου περίπτωση φοιτητές και φοιτήτριες των Τμημάτων Φιλολογίας σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια) φανερώνουν πως κατανοούν το ποιητικό λεξιλόγιο του Καζαντζάκη σε ποσοστό περίπου εξήντα τοις εκατό. Το σημαντικό όμως στην έρευνά μου δεν ήταν μόνο ο βαθμός κατανόησης του λεξιλογίου του καζαντζανικού έπους, αλλά η διαπίστωση πως η διδασκαλία της λογοτεχνίας και γενικότερα η επαφή τους με φιλολογικά μαθήματα (καθώς πραγματοποίησα την έρευνά μου τόσο σε φοιτητές/τριες του πρώτου έτους σπουδών όσο και σε τελειόφοιτους/ες) μπορεί να φέρει ουσιαστική βελτίωση στην προσέγγιση και κατανόηση άγνωστων/δύσκολων λέξεων μέσα σε ένα λογοτεχνικό έργο με ιδιοσυγκρασιακό λεξιλόγιο, όπως αυτό που χειρίζεται ο Καζαντζάκης.
- Μιλήστε μας για τις λέξεις του Καζαντζάκη. Θεωρείτε ότι έχουν πολυεπίπεδη ερμηνεία;
Ο Καζαντζάκης είναι ένας λαϊκός γλωσσολόγος, με αγάπη στη νέα ελληνική γλώσσα, και χαρακτηρίζεται ως ένας λεξιθήρας, ο οποίος αποστρέφεται την κοινή και χιλιοειπωμένη λέξη, ενώ αναζητά συνεχώς τον ιδιωματικό τύπο ως πιο έντονα εκφραστικό. Μάζευε λέξεις από το στόμα του λαού στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα ψηφιδωτό της δημοτικής μας γλώσσας. Οι λέξεις που «κούρσευε», πλέουν μέσα στα λογοτεχνικά του δημιουργήματα, ως μικρά αριστουργήματα λόγου και τέχνης. Ο συγγραφέας, λοιπόν, αποκαλύπτεται ως ένας μαέστρος των ρυθμικών δομών των λέξεων και ως ένας ζωγράφος των ποιητικών εικόνων των λέξεων. Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ένας δημιουργός που πάλευε ασταμάτητα να μαγέψει τη λέξη, να ανανεώσει τη σημασία της, να τη μεταμορφώσει σε μια άλλη νεολογική ορμή, χαρίζοντάς της μια νέα δομή, μια νέα μορφή, μια νέα ποιητική δύναμη. Η λέξη για τον συγγραφέα είναι ένας ολόκληρος κόσμος: μια λέξη ισούται με χίλιες εικόνες…
- Προσπαθείτε να μεταλαμπαδεύσετε με πάθος την αγάπη σας για τον Καζαντζάκη στους/στις μαθητές/τριές σας. Αισθάνεστε ότι βρίσκετε μια μεγάλη αποδοχή στην προσπάθειά σας;
Κοιτάξτε… Κάθε δάσκαλος πάντοτε προσπαθεί να δώσει τον καλύτερό του εαυτό μπροστά στους μαθητές και στις μαθήτριές του. Η μάθηση, όμως, είναι ένας χορός που θέλει δύο: δεν φτάνει το πάθος του δασκάλου, αλλά χρειάζεται, οπωσδήποτε, και θέληση από τους/τις μαθητευόμενους/ες. Μέχρι τώρα νιώθω τυχερός, γιατί η προσπάθειά μου να μεταλαμπαδεύσω την αγάπη μου για τον Καζαντζάκη, αλλά και τη νεοελληνική λογοτεχνία γενικότερα, βρίσκει πρόσφορο έδαφος στα άτομα που διδάσκω, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Σημαντικό, όμως, για μένα δεν είναι αν η διδασκαλία μου βρίσκει «αποδοχή», αλλά επιδιώκω η διδασκαλία μου να εμπνέει για να μπορέσουν οι μαθητές/τριες και οι φοιτητές/τριες να συνεχίσουν παραπέρα σε δικές τους προσωπικές αναζητήσεις. Εκεί θεωρώ πως κρύβεται η μαγεία της «μεταλαμπάδευσης»… Κάθε τελευταία μου λέξη να είναι η πρώτη λέξη μιας νέας αρχής σε άλλους.
Ο Νίκος Μαθιουδάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε φιλολογία με ειδίκευση στη νεοελληνική λογοτεχνία και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στον τομέα της γλωσσολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Μετά τις σπουδές του, ανέλαβε την επιστημονική επιμέλεια της Νέας Αναθεωρημένης Σύγχρονης Έκδοσης των ήδη δημοσιευμένων έργων του Νίκου Καζαντζάκη. Το 2013 μετέγραψε από το χειρόγραφο και επιμελήθηκε το πρώτο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη με τον τίτλο «Ξημερώνει» και το 2018 ολοκλήρωσε την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης του αδημοσίευτου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη με τον τίτλο «Ο Ανήφορος». Επίσης, έχει διδάξει στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, στο Πρόγραμμα Προπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας και του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, καθώς και στο Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας & Πολιτισμού και στο Τμήμα Θεολογίας του Πανεπιστημιακού Κολεγίου «LOGOS» (Τίρανα, Αλβανία). Ερευνητικά ασχολείται, κυρίως, με ζητήματα ύφους και γλώσσας στη λογοτεχνία, συμμετέχει σε συνέδρια λογοτεχνικού, γλωσσολογικού και ευρύτερα φιλολογικού ενδιαφέροντος και έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά.
Διαβάστε όλα τα lifestyle νεα, για Celebrities και Media.
