Ήταν νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου 1942 όταν γράφτηκε σπουδαία ιστορία, μέσα από τη συνεργασία, για πρώτη και τελευταία φορά, των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, υπό την υψηλή καθοδήγηση βρετανών κομάντος.
Στην επιχείρηση πήραν μέρος 150 άνδρες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα, και δώδεκα ειδικά εκπαιδευμένοι άνδρες της SOE, του τμήματος εκείνου των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών για αποστολές ανορθόδοξου πολέμου.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και (δικαίως) έχει χαρακτηριστεί ως κορυφαία αντιστασιακή πράξη κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα.
Η ενότητα που επικράτησε, έστω και για πρακτικούς λόγους, κατέστησε τον «Γοργοπόταμο» ως σύμβολο της εθνικής ομοψυχίας και της ενότητας του αντιστασιακού αγώνα κατά των κατακτητών, παρά τις έντονες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και τα διχαστικά βιώματα της μεταπολεμικής εποχής.
Το 1982 η ελληνική κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας την επετειακή της λειτουργία, καθιέρωσε ως ημέρα επίσημου εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης την 25η Νοεμβρίου 1942, ημερομηνία της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
Το βρετανικό σχέδιο
Η βρετανική αποστολή προσγειώθηκε στην κατεχόμενη Ελλάδα κοντά στο χωριό Καρούτες Δωρίδας στις 30 Σεπτεμβρίου 1942.
Με επικεφαλής το συνταγματάρχη Έντι Μάγιερς, μετέπειτα αρχηγό της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα, και υπαρχηγό τον «κατ' απονομή» ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, η αποστολή με κωδική ονομασία «HARLING» προέβλεπε την πραγματοποίηση σοβαρής δολιοφθοράς στο σιδηροδρομικό άξονα Θεσσαλονίκης – Αθήνας με απώτερο στρατιωτικό στόχο την αποκοπή της ασφαλέστερης και συντομότερης αρτηρίας ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων του στρατάρχη Ρόμελ στη βόρεια Αφρική.
Τους άμεσους στόχους αποτελούσαν τρεις ευαίσθητες σιδηροδρομικές γέφυρες στην περιοχή της Στερεάς: της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου. Τελικά, η γέφυρα που επιλέχθηκε να ανατιναχθεί ήταν αυτή του Γοργοποτάμου, κοντά στη Λαμία., η οποία φυλασσόταν από σημαντική ιταλική φρουρά.
Οι Βρετανοί απευθύνθηκαν για συνεργασία αρχικά στον ΕΔΕΣ. Μόλις διαπίστωσαν ότι η επιχείρηση δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με τις δυνάμεις του Ζέρβα, πλησίασαν τον ΕΛΑΣ, ο οποίος από το φθινόπωρο του 1942 είχε αρχίσει να καθιερώνεται ως σημαντικός στρατιωτικός παράγοντας στην περιοχή της Ρούμελης.
Η πρώτη συνάντηση ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και Βρετανών κομάντος
Στις 14 Νοεμβρίου 1942 οι εκπρόσωποι των τριών παραγόντων συναντήθηκαν για πρώτη φορά στη Βίνιανη Ευρυτανίας. Για τις αντάρτικες οργανώσεις η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελούσε σοβαρή πρόκληση. Παρά τους κινδύνους, ιδιαίτερα όσο αφορά στην επιβολή αντιποίνων στον πληθυσμό της περιοχής, οι δισταγμοί ξεπεράστηκαν γρήγορα.
Ο ΕΛΑΣ διέθεσε 150 από τους πιο εμπειροπόλεμους αντάρτες του, βετεράνοι της Αλβανίας οι περισσότεροι, ενώ ο ΕΔΕΣ συνεισέφερε 60 άνδρες. Ο Μάγιερς, ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ, επεξεργάστηκε το σχέδιο της ανατίναξης. Το σχέδιο της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας - έτσι ώστε να είναι δυνατή η υπονόμευση και ανατίναξή της - συζητήθηκε ανάμεσα στον Βελουχιώτη, το Ζέρβα και τους Βρετανούς.
Στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη Διαταγή Επιχείρησης, που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο) λίγες ώρες πριν εκδηλωθεί η επιχείρηση.
Δύο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και έναν Βρετανό σαμποτέρ ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή εκατέρωθεν της γέφυρας για να αποκλείσουν την αποστολή ενισχύσεων με τρένο. Επιπλέον, μια ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών πήρε διαταγή να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού σε περίπτωση που θα στέλνονταν εχθρικές ενισχύσεις από τη Λαμία ενώ μία άλλη ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ διατάχθηκε να εξουδετερώσει το πολυβολείο που πιθανόν να υπήρχε. Τέλος, μία ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ έλαβε εντολή να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου. Η γενική αρχηγία ανατέθηκε στο στρατηγό Ζέρβα. Ώρα μηδέν ορίστηκε η 11η βραδινή.
Η ανατίναξη της γέφυρας
Το απόγευμα της 25ης Νοεμβρίου οι αντάρτες και το βρετανικό κλιμάκιο προωθούνται στις τελικές τους θέσεις σε μικρή απόσταση από τη γέφυρα.
Πρώτο ξεκινά τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Κωστούλα. Στόχος του είναι η κατάληψη του νοτίου βάθρου της γέφυρας, το οποίο φυλάσσεται από ιταλική φρουρά.
Λίγο μετά ακούγονται τα πρώτα πυρά των ανταρτών και τα απαντητικά των Ιταλών. Ένα τέταρτο αργότερα δίνεται το σήμα ότι η θέση αυτή βρίσκεται στα χέρια των ανταρτών. Στο βόρειο βάθρο της γέφυρας, στο οποίο υπήρχε φυλάκιο από 30 Ιταλούς, ενσκήπτουν περισσότερες δυσκολίες καθώς οι επιτιθέμενοι είκοσι αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη συναντούν σθεναρή άμυνα. Η επέμβαση της εφεδρείας, ομάδας 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό το Νικηφόρο (Δ. Δημητρίου) είναι σωτήρια.
Η προσπάθεια αποστολής ιταλικών ενισχύσεων από τη Λαμία αποκρούεται. Σε σύντομο διάστημα όλη η γέφυρα ελέγχεται από τους αντάρτες. Οι απώλειες της ιταλικής φρουράς είναι σημαντικές: επτά νεκροί, πέντε τραυματίες και δύο αγνοούμενοι.
Στο μεταξύ, ειδικευμένοι βρετανοί σαμποτέρς με τη βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ πραγματοποιούν την υπονόμευση της γέφυρας, τοποθετώντας εκρηκτικά στη βάση της.
Μια τεράστια λάμψη φωτίζει όλη την περιοχή καθώς τμήμα της γέφυρας, μήκους 211 μέτρων και ύψους 30 ανατινάσσεται. Η δολιοφθορά ολοκληρώνεται με την ανατίναξη ενός δεύτερου τμήματος. Η μοναδική σιδηροδρομική γραμμή της χώρας αποκόβεται. Ο θόρυβος των εκρήξεων ακούγεται καθαρά στη Λαμία της οποίας οι κάτοικοι σαστισμένοι αναρωτιούνται για τα τεκταινόμενα.
Ο επίλογος της επιχείρησης HARLING γράφεται δυο μέρες μετά, όταν οι Ιταλοί προχωρούν για αντίποινα στην εκτέλεση 14 πατριωτών από τις φυλακές της Λαμίας. Οι επτά εκτελούνται μπροστά στη γκρεμισμένη γέφυρα ενώ οι υπόλοιποι στα Καστέλια της Παρνασσίδας, από όπου κατάγονται, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.
