Σαν σήμερα την 1η Νοεμβρίου του 1920 ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κόμμα των Φιλευλεύθερων χάνουν παταγωδώς στις εκλογές (μάλιστα, δεν εκλέχθηκε ούτε καν βουλευτής) και ο επί 7 χρόνια πρωθυπουργός της χώρας φεύγει απογοητευμένος από την Ελλάδα, αφού παραιτείται και από την πολιτική. Έχουν μείνει τα λόγια του μετά το άκουσμα των αποτελεσμάτων που αναφώνησε: «Θεέ μου… ώστε τόσο μεγάλο κακό έκανα στον ελληνικό λαό και δεν το είχα αντιληφθεί…;».
Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920, ήταν από τις κρισιμότερες στη νεοελληνική ιστορία. Η ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου ήταν αρκετά απρόσμενη, αφού είχαν περάσει μόλις λίγες εβδομάδες από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, τον διπλωματικό θρίαμβο του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Από τις εκλογές νικητής αναδείχθηκε η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις, ενώ ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που πριν λίγους μήνες η Βουλή τον είχε ανακηρύξει «άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος» δεν εκλέχθηκε ούτε βουλευτής. Το Κόμμα Φιλελευθέρων απέσπασε όλες σχεδόν τις έδρες στην Ήπειρο, την Κρήτη και το Ανατολικό Αιγαίο (όπως και τον Μάιο του 1915) καθώς και στην, πρόσφατα απελευθερωμένη, Θράκη (όπου οι αντιβενιζελικοί διέθεταν ισχνή ή μηδενική παρουσία). Ηττήθηκε όμως στη Μακεδονία (όπως και το 1915) και κυρίως καταποντίστηκε στην Παλαιά Ελλάδα, όπου περιορίστηκε σε 6 μόνο έδρες (σε σύνολο 184).
Ο Βενιζέλος το μόνο «όπλο» που είχε καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο ήταν ο χάρτης της Μεγάλης Ελλάδας που τύπωσε στο Λονδίνο. Αυτόν τον χάρτη, ο ιδεολόγος του Αντιβενιζελισμού, Γεώργος Βλάχος, ο εκδότης της «Καθημερινής», τον έσκισε λέγοντας ότι «δεν θέλουμε τη Μεγάλη Ελλάδα, αλλά τη μικρά και ένδοξο».
Την πρωθυπουργία ανέλαβε ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και ορκισμένος εχθρός του Ελευθέριου Βενιζέλου, Δημήτριος Γούναρης.
Γιατί έχασε ο Βενιζέλος τις εκλογές του 1920
Όταν τον Αύγουστο του 1920 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα έχοντας υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, είχε προχωρήσει πολύ με το όραμά του, τόσο που έχασει την επαφή με τη λαϊκή μάζα, εκτιμώντας λάθος την ψυχική και τη σωματική αντοχή του μέσου ανθρώπου. Για καιρό ακουγόταν η προπαγάνδα στα αυτιά των Ελλήνων που ψιθύριζε συνεχώς ότι ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει και «τα παιδιά μας να γυρίζουν πίσω». Οι Έλληνες δεν ήταν τυχαία κουρασμένοι. Δεν ήταν η Μικρασιατική Εκστρατεία μόνο. Από την εποχή των βαλκανικών πολέμων η χώρα ήταν συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση. Υπήρχαν στρατιώτες που έλειπαν από τα σπίτια τους 8 και 9 χρόνια!
Έτσι, όταν η αντιπολίτευση ζήτησε εκλογές και ο Βενιζέλος δέχτηκε -παρόλο που οι συνεργάτες του προσπαθούσαν να τον αποτρέψουν-, το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν αναμενόμενο... Οι συνεργάτες του Βενιζέλου είχαν αντιληφθεί ότι ο λαός έχει κουραστεί και μπορεί να καταψηφίσει τον ηγέτη που «επέτυχε να μεγαλώσει την Ελλάδα».
Ο Βενιζέλος πίστευε ότι ο λαός θα τον ψήφιζε για τη μεγάλη του προσφορά στην Ελλάδα. Να τι είπε στην Πηνελόπη Δέλτα για το αποτέλεσμα των εκλογών: «Δεν κακίζω το λαό, του ζήτησα θυσίες μεγαλύτερες από τις δυνάμεις του, τον παρέσυρα σε έργο πολύ βαρύ... Και φέρω βαριά ευθύνη, γιατί, ενώ τώρα διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει τα κερδισμένα αποτελέσματα, οι θυσίες θα του μείνουν».
Στα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», διαβάζουμε σχόλια του ίδιου του Ελευθέριου Βενιζέλου για την εκλογική εκείνη αναμέτρηση.
Τον Σεπτέμβριο του 1932, σε ερώτηση του Αχιλλέα Μαμάκη για το ποια ήταν η «ζωηρότερη εκλογική του αναμέτρηση», ο Βενιζέλος απάντησε: «Πρέπει ν’ ανατρέξωμε εις την πρόσφατον εποχήν της πολιτικής μου ιστορίας δια να προσδιορισθή. Και το λέγω απεριφράστως: Είνε η ήττα της 1ης Νοεμβρίου 1920. Αλλά εννοώ να γίνη συγχρόνως πιστευτόν ότι δεν εδοκίμασα διόλου αγωνίαν εκείνο το βράδυ. Τα μεσάνυχτα είχα αντιληφθή ότι η νίκη δεν είχε κλίνει με το μέρος των φιλελευθέρων. Είπα τότε εις τους φίλους μου: «Φίλτατοι, εχάσαμε. Καληνύχτα σας. Εγώ πάω να κοιμηθώ. Και – θα το πιστέψετε;- εκοιμήθηκα. Ήσυχα, ήρεμα, γλυκά, σαν να μην είχε συμβή τίποτε. Διοτί το είπα ήδη και παραπάνω: Διόλου δεν είχα δοκιμάσει αγωνία. Ούτε, άλλωστε εγνώρισα αυτό το συναίσθημα εξ’ αφορμής εκλογικων γεγονότων...»
«Την δραματικωτέραν συγκίνησιν της ζωής μου εγνώρισα τον Οκτώβριον του 1921. Ήταν όταν κάποιο βράδυ ένα τηλεγράφημα που ήλθε από το στρατηγείο μού ανήγγελε την ήτταν του στρατού μας εις το Σόροβιτς και το μεγάλο ατύχημα που υπέστη τότε από τους Τούρκους η 5η μεραρχία».
Ο Ανδρέα Μιχαλακόπουλος, μία ημέρα μετά τις δηλώσεις Βενιζέλου, στις 18 Σεπτεμβρίου 1932 σχολιάζει: «Πένθιμος ανάμνησις μού παραμένει η εκλογή της 1ης Νοεμβρίου 1920: Μετά το πέρας της εκλογής όταν ήρχισεν η διαλογή και ήλθον αι ειδήσεις εξ Αθηνών ότι εις όλην την Ελλάδα επικρατεί ο Κωνσταντινισμός έστρεψα αμέσως είς στενόν κύκλον φίλων όστις με περιεστοίχιζε και τους είπα: "Χάνομεν την Μικράν Ασίαν, χάνομεν και την Θράκην. Θα εκριζωθή εκείθεν ο Ελληνισμός και η δραχμή μας θα φθάση την πεντάρα"».
Για πολλούς οι εκλογές αυτές, σε συνδυασμό και με την επακόλουθη επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου, αποτέλεσαν κομβικό σημείο για τη μετέπειτα τραγική εξέλιξη που είχε για την Ελλάδα η Μικρασιατική Εκστρατεία. Τι θα γινόταν εάν ο Βενιζέλος είχε κερδίσει τις εκλογές του 1920 και παρέμενε στην Ελλάδα; Θα μπορούσε να αποτραπεί η ήττα και η Μικρασιατική Καταστροφή;
Κανείς δεν γνωρίζει... Η ουσία είναι ότι με την αποχώρηση του Βενιζέλου από το προσκήνιο, η Ελλάδα έχασε αναμφισβήτητα έναν ικανότατο εκπρόσωπό της, ο οποίος θα μπορούσε, αν όχι να αποτρέψει την καταστροφή, τουλάχιστον να συμβάλει σε έναν βιώσιμο πολιτικό συμβιβασμό.
Αποφθέγματα του Ελευθέριου Βενιζέλου
- Το να είσαι Έλληνας δεν είναι ζήτημα καταγωγής, αλλά θέμα αγωγής.
- Αισθάνομαι υπερηφάνεια, διότι στις φλέβες μου ρέει διασταυρωμένο Λακωνικό και Κρητικό αίμα και άμα έχω κοντά μου τους Κρητικούς και τους Μανιάτες έχω ολόκληρη την Ελλάδα.
- Οι πολιτισμένοι λαοί κερδίζουν την εξουσία με την ψήφο των πολλών, κυβερνώνται με την ικανότητα των ολίγων και μεγαλουργούν με την πνοή του ενός.
- Όπου η εξουσία αφαιρεί τας Λαϊκάς ελευθερίας, εκεί ανοίγεται η νόμιμος οδός των επαναστάσεων.
- Οι μεγάλοι μαστόροι κάνουν τα μεγάλα λάθη.
