«Δε θέλω να έρθω μαζί σας φέτος». Μια φράση που πολλοί γονείς ακούν και δεν ξέρουν πώς να τη διαχειριστούν. Πονάει, εκπλήσσει και συχνά μας γεμίζει ενοχές. Τι συμβαίνει όταν το παιδί μας, ακόμη και μικρής ηλικίας, απορρίπτει τις οικογενειακές διακοπές; Πού τελειώνει η ανάγκη για ανεξαρτησία και πού αρχίζει η συναισθηματική απόσταση;
Μιλήσαμε με τη Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας, Σόνια Ρομποτή, για να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτή την άρνηση και, το σημαντικότερο, πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε χωρίς σύγκρουση, αλλά με κατανόηση και επανασύνδεση.
Το καλοκαίρι τα περισσότερα παιδικά ατυχήματα - Τα SOS για την παραλία
Γιατί ένα παιδί ή ένας έφηβος μπορεί να μη θέλει να πάει διακοπές με την οικογένειά του;
Αυτή η ερώτηση πονάει. Οι περισσότεροι γονείς περιμένουν τις διακοπές ως μια ευκαιρία να έρθουν πιο κοντά με τα παιδιά τους, να χαλαρώσουν, να δημιουργήσουν αναμνήσεις. Όταν όμως το παιδί, ειδικά όσο μεγαλώνει, δηλώσει ότι δε θέλει να έρθει, η αντίδραση είναι συχνά ένα μείγμα από θυμό, λύπη, και ενοχή. Τι κάναμε λάθος; Δεν του αρέσει η παρέα μας; Πάψαμε να είμαστε οικογένεια;
Ας σταθούμε πρώτα στην ανθρώπινη πλευρά: το να απογοητευτεί κανείς όταν βλέπει το παιδί του να απομακρύνεται είναι απολύτως φυσιολογικό. Και αξίζει να αναγνωρίσουμε αυτό το συναίσθημα. Όμως, η άρνηση του παιδιού δε σημαίνει απαραίτητα ότι έχει χαθεί η αγάπη ή ότι κάτι έχει χαλάσει ανεπανόρθωτα στη σχέση.
Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει, και κυρίως όταν μπαίνει στην προεφηβεία και την εφηβεία, αρχίζει να αποκτά ισχυρότερη αίσθηση του εαυτού του. Αυτό σημαίνει ότι δε βλέπει πια τον κόσμο μόνο μέσα από την οικογένεια, αλλά διεκδικεί χώρο για δικές του εμπειρίες, για ανεξαρτησία, για επιλογές που δεν περιλαμβάνουν απαραίτητα τη μαμά και τον μπαμπά. Η παρέα με συνομηλίκους γίνεται σημαντικότερη, οι ανάγκες διαφοροποιούνται, και το «μαζί» της οικογένειας δεν είναι πια αυτονόητο, αλλά είναι κάτι που (ξανα)κερδίζεται.
Ταυτόχρονα όμως, ας μη βιαστούμε να ερμηνεύσουμε αυτή την άρνηση ως απόρριψη. Ένα παιδί μπορεί να μη θέλει να πάει διακοπές με την οικογένειά του γιατί:
- νιώθει ότι δεν έχει λόγο στις αποφάσεις (πού, πότε, με ποιους),
- συνδέει τις διακοπές με κούραση, πίεση ή εντάσεις (π.χ. γκρίνια, ωράρια, προσδοκίες),
- νιώθει αποσυνδεδεμένο συναισθηματικά από τους γονείς,
- χρειάζεται χώρο και αποσυμπίεση,
- ή, πιο απλά, έχει ανάγκη να μείνει πίσω και να μην αλλάξει περιβάλλον.
Ακόμη και παιδιά μικρότερης ηλικίας μπορεί να εκφράσουν άρνηση για τις διακοπές, ιδίως αν έχουν βιώσει αλλαγές, απώλειες, στρες ή έχουν ευαισθησία στη ρουτίνα. Και σε κάθε περίπτωση, το «δε θέλω» που ακούμε δεν είναι πάντα κυριολεκτικό. Μπορεί να σημαίνει «νιώθω ότι δε θα περάσω καλά» ή «δε με ρωτήσατε».
Αυτό δε σημαίνει ότι οι γονείς φταίνε — ούτε ότι δεν προσπαθούν. Οι περισσότεροι κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να συνδυάσουν δουλειά, οικογενειακές ανάγκες και ποιοτικό χρόνο. Και πολλές φορές, το να οργανώσουν διακοπές είναι για εκείνους μια πράξη αγάπης. Όμως, η πρόθεση δεν φτάνει πάντα. Σημασία έχει το πώς βιώνεται από το παιδί.
Παιδί και διατροφή: Τέσσερις απλές συμβουλές για να μάθουν να τρώνε υγιεινά
Η λύση δε βρίσκεται στο να αναγκάσουμε το παιδί να έρθει ή να υποχωρήσουμε πλήρως. Βρίσκεται στον διάλογο: να ακούσουμε χωρίς επίκριση, να ρωτήσουμε χωρίς άγχος, να χτίσουμε ξανά την αίσθηση ότι οι διακοπές είναι κάτι που μας αφορά όλους, και όχι μόνο τους μεγάλους. Όταν το παιδί νιώσει ότι ακούγεται, ότι μπορεί να εκφράσει την ανάγκη του χωρίς να πληγώσει, τότε η σχέση δυναμώνει.
Και πολλές φορές, η αλήθεια είναι απλή: Δεν είναι ότι το παιδί δεν θέλει να έρθει. Είναι ότι θέλει να νιώθει ότι έρχεται από επιλογή, όχι από υποχρέωση.
Το «δε θέλω να έρθω μαζί σας διακοπές» δεν είναι απόρριψη. Είναι μια μορφή έκφρασης αυτονομίας. Όταν το παιδί ζητά χώρο, μας δείχνει ότι μεγαλώνει — και ότι εμπιστεύεται πως μπορούμε να το ακούσουμε. – Σόνια Ρομπότη, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Σε ποια ηλικία μπορεί να εκδηλωθεί αυτή η άρνηση;
Η άρνηση να συμμετάσχει ένα παιδί στις οικογενειακές διακοπές ή και γενικότερα σε κοινές δραστηριότητες, δεν έχει μία ηλικία-κλειδί που ισχύει για όλες τις περιπτώσεις. Δεν περιμένει, δηλαδή, να χτυπήσει το καμπανάκι των 13 για να εμφανιστεί. Μπορεί να ξεκινήσει πολύ πιο νωρίς, με διαφορετική μορφή και ένταση ανάλογα με την ηλικία, την προσωπικότητα του παιδιού, αλλά και τη δυναμική της οικογένειας.
Γύρω στα 7-9 έτη, αρχίζουμε να βλέπουμε τα πρώτα σημάδια ανεξαρτητοποίησης. Τα παιδιά σε αυτή τη φάση αρχίζουν να διεκδικούν περισσότερο χώρο, να αναπτύσσουν δικές τους απόψεις και να διαφοροποιούνται από τους γονείς. Αν ένα παιδί αυτής της ηλικίας πει ότι «δε θέλω να φύγω από το σπίτι μου», συχνά μιλά μέσα από το άγχος της αλλαγής, την ανάγκη για σταθερότητα ή απλώς την προσκόλληση στις αγαπημένες του συνήθειες (πγια παράδειγμα, να παίζει στο δωμάτιό του, να βλέπει τις αγαπημένες του σειρές, να έχει κοντά του τα πράγματά του, ακόμα και τους φίλους του).
Στην προεφηβεία (10-12 ετών), απο την άλλη πλευρά, η ανάγκη για προσωπική ταυτότητα εντείνεται. Το παιδί αρχίζει να βλέπει τον εαυτό του ξεχωριστά από την οικογένεια. Οι φίλοι αποκτούν μεγαλύτερη σημασία, η αίσθηση «ανήκω στην παρέα μου» αρχίζει να υπερτερεί, και οι οικογενειακές δραστηριότητες συχνά βιώνονται ως μικρές φυλακές που περιορίζουν την ελευθερία. Και περνώντας στην εφηβεία (13-17 ετών), που είναι ίσως η πιο δυναμική περίοδος απόσχισης από την οικογένεια, δεν είναι ασυνήθιστο ένας έφηβος να πει «δεν έρχομαι διακοπές» ή να προσπαθήσει να βρει τρόπο να μείνει πίσω χωρίς ενσυναίσθηση για τη στεναχώρια που προκαλεί στους υπόλοιπους τριγύρω του. Η ανάγκη του να ανήκει αλλού, να δοκιμάσει τα όριά του, να πάρει αποστάσεις από τους γονείς του, είναι κομμάτι της υγιούς ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης. Όσο κι αν αυτό τρομάζει ή πληγώνει τους γονείς, είναι ουσιαστικά η αρχή του να μεταμορφωθεί το παιδί τους σε έναν ενήλικα με αυτονομία και ταυτότητα.
Ας μην ξεχνάμε όμως και τα νεαρά ενήλικα παιδιά, φοιτητές ή νέους 20+ ετών, που πολλές φορές συνεχίζουν να απορρίπτουν τις οικογενειακές διακοπές. Όχι επειδή υπάρχει πρόβλημα, αλλά γιατί είναι πλέον στην εποχή της ζωής τους όπου προσπαθούν να χτίσουν τις δικές τους εμπειρίες και όρια. Και εκεί, η άρνηση δεν είναι απόσταση∙ είναι εξέλιξη.
Αυτό που έχει σημασία δεν είναι τόσο το πότε ξεκινά αυτή η άρνηση, όσο το πώς επιλέγουμε να την ακούσουμε. Όταν ακούμε πίσω από τις λέξεις, όταν διακρίνουμε αν πρόκειται για ανάγκη, φόβο ή εσωτερική μετάβαση, τότε μπορούμε να σταθούμε δίπλα στο παιδί, όχι απέναντί του, και όταν έρθει η ώρα να επέλθει η υγιής επανένωση του οικογενειακού ιστού χωρίς περαιτέρω προστριβές.
Έχουν μερίδιο ευθύνης οι γονείς για την άρνηση των παιδιών;
Η λέξη ευθύνη μπορεί να ακούγεται βαριά, αλλά δεν πρόκειται για κατηγορία. Προτιμώ να μιλάμε για μια ευκαιρία: ευκαιρία για επανασύνδεση. Και εκεί κρύβεται και η απάντηση: όχι με όρους ευθύνης με την τιμωρητική έννοια — αλλά με όρους σχέσης.
Οι γονείς δεν είναι φταίχτες όταν ένα παιδί αρνείται να συμμετάσχει στις διακοπές. Είναι όμως μέρος της εξίσωσης. Όπως και το παιδί, έτσι κι εκείνοι φέρουν τις δικές τους ανάγκες, τις δικές τους προσδοκίες, τη δική τους ερμηνεία του τι σημαίνει «καλή οικογένεια». Και κάποιες φορές, χωρίς να το καταλάβουν, μπορεί να σχεδιάζουν διακοπές που δεν εμπλέκουν πραγματικά το παιδί, αλλά περισσότερο το εντάσσουν σε ένα πρόγραμμα με σκοπό της δικής του ματαίωσης: του «καταφέραμε να περάσουμε καλά», «καταφέραμε να βγάλουμε φωτογραφίες», «καταφέραμε να δημιουργήσουμε αναμνήσεις επιπέδου Pinterest».
Το «πάμε να περάσουμε καλά», όσο αγαπησιάρικο κι αν ακούγεται, πολλές φορές περιλαμβάνει ώρες στο αμάξι, υποχρεωτικά φαγητά, αποκοπή από τους φίλους του παιδιού, κανόνες που αλλάζουν γιατί «είμαστε διακοπές», και ενίοτε και τη γενικότερη πίεση του «να περάσουμε τέλεια».
Αυτό που συχνά δεν βλέπουμε είναι ότι το παιδί, όπως κι εμείς, έχει τις δικές του ανάγκες χαλάρωσης, δικό του ρυθμό, δική του εσωτερική ζωή. Και όταν δεν νιώθει ότι υπάρχει χώρος για όλα αυτά μέσα στη σχέση με την οικογένεια, τότε, προστατευτικά και ενστικτωδώς, αποσύρεται.
Έχουν, λοιπόν, οι γονείς ευθύνη; Ναι, αλλά όχι με την έννοια του φταιξίματος. Έχουν την ευθύνη να παρατηρήσουν, να ακούσουν, να ρωτήσουν: Μήπως οι διακοπές αυτές εξυπηρετούν περισσότερο τις δικές μας ανάγκες; Μήπως το παιδί νιώθει ότι δεν ακούγεται, δεν έχει λόγο; Μήπως αυτή η άρνηση είναι μια ήρεμη κραυγή για «πιο αληθινή σύνδεση»;
Αν οι γονείς δείξουν στο παιδί ότι δεν πληγώνονται από την άρνηση, αλλά είναι πρόθυμοι να ακούσουν χωρίς άμυνες, τότε δημιουργείται χώρος για κάτι νέο. Μια σχέση λιγότερο κάθετη, περισσότερο ειλικρινής. Μια σχέση που λέει στο παιδί: «Δεν με νοιάζει μόνο να έρθεις μαζί μου. Με νοιάζει να είμαστε πραγματικά μαζί».
Τι προτείνετε στους γονείς που αντιμετωπίζουν αυτή την άρνηση;
Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα είναι να μην το πάρουν προσωπικά. Αυτό, βέβαια, είναι πολύ πιο εύκολο να το πεις, παρά να το νιώσεις εκείνη τη στιγμή. Όταν το παιδί μας λέει «δεν θέλω να έρθω», η πρώτη μας σκέψη είναι ότι δεν περνάει καλά μαζί μας, ότι απορρίπτει την αγάπη μας ή ότι κάτι κάνουμε λάθος. Όμως, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, αυτό δεν είναι παρά μια έκφραση ανάγκης και όχι απόρριψη.
Τα παιδιά και οι έφηβοι επικοινωνούν μέσα από τη συμπεριφορά. Και καμιά φορά η άρνηση, η απόσταση ή ακόμη και η ψυχρότητα, είναι τρόποι να πουν: «Θέλω χώρο. Θέλω να ακουστώ. Θέλω να νιώθω ότι έχω λόγο στη ζωή μου».
Αυτό που προτείνω στους γονείς είναι να ξεκινήσουν με ενσυναίσθηση και ανοιχτότητα. Αντί να επιμείνουν ή να υποχωρήσουν παθητικά, να κάνουν ένα βήμα πίσω και να ρωτήσουν, απλά, ήρεμα, χωρίς ειρωνεία ή δραματοποίηση: «Τι σε κάνει να μη θέλεις να έρθεις;» «Υπάρχει κάτι που σε δυσκολεύει;» «Θα ήθελες να σχεδιάσουμε μαζί τις διακοπές ώστε να ταιριάζουν και σε σένα»;
Αυτή η προσέγγιση δεν σημαίνει ότι το παιδί θα αλλάξει γνώμη αμέσως, σημαίνει όμως ότι θα νιώσει πως ακούγεται. Κι αυτό, από μόνο του, αλλάζει τα πάντα. Η σύνδεση δεν χτίζεται με εξαναγκασμό, αλλά με χώρο, κατανόηση και ουσιαστική παρουσία.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να επανεξετάσουμε τι σημαίνουν οι διακοπές για εμάς και για το παιδί. Για κάποιους γονείς, οι διακοπές είναι δραστηριότητες, πρόγραμμα, αξιοποίηση κάθε λεπτού. Για το παιδί όμως, διακοπές μπορεί να σημαίνουν «δεν θέλω να σηκώνομαι νωρίς», «θέλω να χαζεύω στο κινητό μου χωρίς να με διακόπτουν», «θέλω ησυχία» ή ακόμα και «θέλω να βαριέμαι χωρίς να με πιέζουν να διασκεδάσω».
Η οικογενειακή σύνδεση δεν χρειάζεται πάντα να περιλαμβάνει συνεχόμενη ψυχαγωγία. Χρειάζεται παρουσία, αποδοχή και χώρο. Να μπορεί δηλαδή το παιδί να είναι αυτό που είναι — χωρίς να νιώθει ότι πρέπει να παίζει ρόλο για να ικανοποιήσει τους άλλους.
Κλείνοντας, αυτό που προτείνω δεν είναι συνταγή, αλλά στάση: στάση ανοιχτή, χωρίς προκατάληψη, στάση που αντέχει να δει τη δυσκολία, χωρίς να καταρρεύσει, στάση που μετατρέπει την άρνηση σε πρόσκληση για επαφή.
Γιατί τελικά, οι διακοπές δεν είναι μόνο αλλαγή τοπίου. Είναι ευκαιρία να ξανασυναντηθούμε, όχι μόνο με το παιδί μας, αλλά και με τον εαυτό μας μέσα στη σχέση.
Θέλεις να δεις διαφορετικά τη σχέση σου με το παιδί σου αυτό το καλοκαίρι; Καμία σχέση δεν είναι εύκολη, αλλά κάθε σχέση μπορεί να «ανθίσει», αν της δώσουμε χώρο, φροντίδα και αυθεντικότητα.
Η Σόνια Ρομποτή είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, απόφοιτος του University of Westminster (MSc in Counselling Psychology) και του American College of Greece. Εργάζεται με παιδιά, εφήβους και ενήλικες, εστιάζοντας στην ενδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεων, τη γονεϊκότητα και τη συναισθηματική ανάπτυξη.
Πέρα από τη θεραπευτική της πρακτική, γράφει για θέματα ψυχολογίας, σχέσεων και προσωπικής εξέλιξης μέσα από ένα προσιτό, ανθρώπινο βλέμμα.
Διαβάστε όλα τα lifestyle νεα, για Celebrities και Media.