Τη σημασία της ανάπτυξης αυτορρυθμιστικών πρωτοβουλιών στη βιομηχανία των Μέσων, επ’ ευκαιρία και της σχετικής συζήτησης στην Ε.Ε. για την έγκριση της πρότασης της Κομισιόν για τον νέο Κανονισμό Ελευθεροτυπίας, European Media Freedom Act (EMFA) αναδεικνύει η πρόταση του εργαστηρίου διακυβέρνησης των Μέσων του Πανεπιστημίου της Βιέννης για την ανάπτυξη και υιοθέτηση του Προτύπου EGMS «ἦθος».
Η μελέτη του εργαστηρίου διακυβέρνησης των Μέσων στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους ενδιαφερόμενους φορείς της Βιομηχανίας των Ψηφιακών Μέσων Ενημέρωσης, εκδότες, ομίλους και συμβούλια τύπου και ειδικότερα στις εταιρικές και δημοσιογραφικές διοικήσεις των οργανισμών τους, οι οποίοι διανέμουν περιεχόμενο μέσω δικτυακών εφαρμογών και πλατφορμών. Συντάχθηκε στο Εργαστήριο Διακυβέρνησης των Μέσων του Πανεπιστημίου της Βιέννης (Κέντρο Αριστείας Jean Monnet, FREuDe) από τον Δρ. Βασίλη Βασιλόπουλο και την Prof. Katharine Sarikakis και αποτελεί πρόταση προς τους φορείς χάραξης πολιτικής της Ε.Ε.. Υποστηρίζεται από το Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών VUB, την ΕΝΕΔ και τον ΙΑΒ. Στο έργο συνέβαλε με κείμενο του για τη νομική βαρύτητα των Κωδίκων Δεοντολογίας και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου VUB των Βρυξελλών, Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου.
Το έργο αυτό απευθύνεται στους ψηφιακούς εκδότες και μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ε.Ε., αλλά και στους ακαδημαϊκούς που θα ήθελαν να επεκτείνουν την έρευνα και να εμπλουτίσουν την εργαλειοθήκη των Δεοντολογικών Προτύπων. Διατίθεται ελεύθερα σε μορφή PDF και περιορισμένες εκτυπώσεις στα αγγλικά και τα ελληνικά, ενώ σύντομα θα δημοσιευτεί και σε άλλες γλώσσες.
Το εγχειρίδιο ηθικής διακυβέρνησης των Μέσων στοχεύει να ενισχύσει και να υποστηρίξει με τεκμηριωμένο τρόπο την ανάγκη αυτορρύθμισης με ηθικά και ποιοτικά Πρότυπα όπως οι Κώδικες Δεοντολογίας των Δημοσιογράφων, οι εταιρικοί Κώδικες των Οργανισμών, τα συστήματα διαχείρισης ποιότητας περιεχομένου, οι καλές πρακτικές που δύνανται να εφαρμόζουν και κάθε πρωτοβουλία και καινοτομία που υιοθετούν για να απαντήσουν στις σύγχρονες ηθικές, τεχνολογικές προκλήσεις και τον ανταγωνισμό χωρίς αρχές και αξίες.
Παρουσιάζει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ένα Σύστημα Διαχείρισης Ολικής Ποιότητας, το EGMS “ἦθος”, το οποίο μπορεί να δώσει μια εποικοδομητική απάντηση στις απαιτήσεις διαφάνειας, αξιοπιστίας και ανεξαρτησίας που αντιμετωπίζει το οικοσύστημα. Σε αυτό το Handbook περιλαμβάνεται ένα σύστημα αυτοαξιολόγησης για τη συμμόρφωση με τον Κώδικα Δεοντολογίας της ΕΝΕΔ.
Όπως αναφέρει στο εισαγωγικό του σημείωμα στην Έκδοση ο Πρόεδρος της ΕΝΕΔ, κος Θεοχάρης Φιλιππόπουλος: «Ο τεχνολογικός κατακλυσμός κάνει τις προκλήσεις να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο και δημιουργεί την ανάγκη στη βιομηχανία των ψηφιακών μέσων ενημέρωσης να θέσει τα κατάλληλα Πρότυπα που θα ανταποκρίνονται στον αυξανόμενο κοινωνικό τους ρόλο. Στο σημερινό οικοσύστημα, τα Μέσα οφείλουν να εξετάσουν την ηθική και ποιοτική διακυβέρνησή τους και την προτυποποίηση της εταιρικής και δημοσιογραφικής φύσης τους με υψηλά στάνταρντς και πιο απαιτητικά πλαίσια στα επιχειρηματικά μοντέλα».
Τα πλεονεκτήματα του EGMS «ἦθος» για τους Οργανισμούς Μέσων
επιτρέπει στους αυτορρυθμιζόμενους οργανισμούς να ακολουθήσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αποτελεί καινοτομία χάραξης πολιτικής και φέρει τους Οργανισμούς στην πρωτοπορία των εξελίξεων. Τα πιστοποιημένα με το EGMS “ἦθος” ΜΜΕ αποκτούν συγκριτικό πλεονέκτημα στον ανταγωνισμό και επηρεάζουν την αγορά και τους ορισμούς ποιότητας.
Είναι διαθέσιμο στα Ελληνικά και τα Αγγλικά από το site του Πανεπιστημίου της Βιέννης: https://mediagovernance.univie.ac.at/jean-monnet-centre-of-excellence-freude/research-impact/publications/?fbclid=IwAR04GmKCo6bkGsa8C6BRvK8Bb6Dp5VTrylKmOFom7YUi3glESFnj-5yt4Us
Δομή του Handbook
Το πρώτο μέρος περιγράφει το σημερινό περιβάλλον, τα προβλήματα και τους κινδύνους για τη βιομηχανία των μέσων ενημέρωσης, καθώς και τις επιπτώσεις τους στην κοινωνία. Συζητά τις ευρωπαϊκές πολιτικές πρωτοβουλίες για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Τύπου, τα ρυθμιστικά καθεστώτα στο οικοσύστημα των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης και τις ψηφιακές πλατφόρμες, τις σύγχρονες πληγές
όπως η παραπληροφόρηση, η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, η ασφάλεια και προστασία των επαγγελματιών, αλλά και η έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας ή οι κίνδυνοι για την ελευθερία της έκφρασης και τη δημοκρατία.
Το δεύτερο μέρος της θεματικής και εννοιολογικής πλαισίωσης εξετάζει την ίδια την έννοια της ηθικής διακυβέρνησης και τη σχέση μεταξύ των ηθικών πλαισίων και του ήπιου δικαίου. Περιλαμβάνεται επίσης η εξέταση των εννοιών της δεοντολογίας των μέσων ενημέρωσης και ιδίως της δημοσιογραφίας.
Βάσει των δύο πρώτων μερών, τα οποία θέτουν την αιτιολόγηση και την ανάλυση της ηθικής διακυβέρνησης των μέσων ενημέρωσης σε θέματα οργανωτικής διαχείρισης, τα μέρη τρία και τέσσερα παρέχουν μια επισκόπηση των υφιστάμενων πρακτικών, ενώ ιδιαίτερα το τέταρτο μέρος προσφέρει ένα λεπτομερές αλλά ευέλικτο πλαίσιο και ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Δεοντολογίας και Ποιότητας, το EGMS “ἦθος” που μπορούν να υιοθετήσουν οι οργανισμοί. Το Πρότυπο είναι επιθεωρήσιμο και μπορεί να πιστοποιείται από ανεξάρτητους διαπιστευμένους φορείς, καθώς αποτελεί απόδειξη της συμμόρφωσης με τις αυτοδεσμευτικές αρχές της κοινωνικής ευθύνης.
Στο εγχειρίδιο περιλαμβάνονται μέθοδοι ελέγχου ποιότητας περιεχομένου, συστήματα παρακολούθησης τήρησης της δεοντολογίας, προτάσεις προστασίας της δημοσιογραφικής ανεξαρτησίας, αναβάθμισης της δημοσιογραφικής επάρκειας και καλές πρακτικές για την αλληλεπίδραση με το κοινό. Το σύνολο των προτεινόμενων καλών πρακτικών ενσωματώνονται ως βασικές τεκμηριωμένες πληροφορίες στο Σύστημα Διαχείρισης και θεωρούνται αποδεικτικά ντοκουμέντα συμμόρφωσης.
Μεθοδολογική διαδικασία
Η διερευνητική μεθοδολογία “exploratory research” χρησιμοποιήθηκε για την έρευνα ενός θέματος που δεν είχε καθοριστεί με ακρίβεια και το οποίο τώρα διαμορφώνεται βάσει νέων συνθηκών.
Η μελέτη διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι απαιτήσεις ενός Κώδικα Δεοντολογίας μπορούν ως διεργασία να συμπληρώσουν τις απαιτήσεις ενός Προτύπου Ποιότητας που βασίζεται στη μεθοδολογία ISO 9001, με τρόπο που να διασφαλίζει
ότι η δεοντολογική διακυβέρνηση ενός Μέσου θα αποτελεί κοινό δεσμευτικό σκοπό εντός του οργανισμού, αλλά οι ρόλοι θα διατηρούνται διακριτοί μεταξύ της εταιρικής και της δημοσιογραφικής διοίκησης, ώστε να ενισχύεται η συντακτική ανεξαρτησία.
Οι πρόνοιες αυτές ενσωματώνονται σε ένα πλαίσιο απαιτήσεων που περικλείει ένα σύνολο παραδοχών, εννοιών, αξιών και ορθών πρακτικών, το οποίο προσφέρει μια ρεαλιστική και ταυτόχρονα ηθική προσέγγιση, ενώ απαντά στη συζήτηση για την ανά-
κτηση της αξιοπιστίας, της συντακτικής ανεξαρτησίας και του ηθικού πλεονεκτήματος της νόμιμης επιχειρηματικής δραστηριότητας των οργανισμών μέσων ενημέρωσης.
Η συγκρότηση, η διαλειτουργικότητα και η τεκμηρίωση του Προτύπου «Σύστημα Διαχείρισης Ηθικής Διακυβέρνησης Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ἦθος» βασίζονται σε ένα σύνολο πρότυπων αναφορών διεθνών προτύπων, όπως τα ISO 9001, 27001,
27035, 22301, 45001 και 31000, καθώς και στον Κώδικα Δεοντολογίας (2023) της Ένωσης Εκδοτών Διαδικτύου, που καταρτίστηκε το 2016 από το Κέντρο Ερευνών “Αθηνά”. Το εταιρικό πλαίσιο του ενιαίου προτύπου μπορεί να επιθεωρηθεί
(με βάση τα διεθνή Πρότυπα επιθεώρησης) και να πιστοποιηθεί από ανεξάρτητους διαπιστευμένους φορείς. Το δεοντολογικό πρότυπο μπορεί ως διεργασία να αξιολογηθεί είτε εσωτερικά, είτε στο πλαίσιο ενός Συμβουλίου Τύπου, ώστε η συμμόρφωση με τη δεοντολογία να αποτελεί αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση της συμμόρφωσης του Μέσου με τις απαιτήσεις του «ήθους».
Το πεδίο εφαρμογής ενός τέτοιου Συστήματος Διαχείρισης Δεοντολογίας και Ποιότητας είναι σαφές όσον αφορά τις προδιαγραφές πιστοποίησης, τα όρια εφαρμογής και τα σημεία ελέγχου, επιτρέποντας έτσι την υιοθέτηση και την εφαρμογή
του από κάθε οργανισμό μέσων ενημέρωσης, ανεξαρτήτως μεγέθους, προσανατολισμού και επιχειρηματικής δραστηριότητας εν γένει. Το σημαντικότερο είναι ότι δεν παρεμβαίνει στις θεμελιώδεις αρχές της ελεύθερης δημοσιογραφίας. Το πεδίο
εφαρμογής μπορεί να οριστεί ως όλο το φάσμα των εταιρικών διαδικασιών, από την ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία ενός εκδοτικού ομίλου ή οργανισμού, μέχρι την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής της επεξεργασίας της πληροφορίας, δηλαδή της
δημοσιογραφικής επεξεργασίας και της τελικής δημοσίευσης του περιεχομένου.
Από την άποψη αυτή, έχει ληφθεί υπόψη το πνεύμα και το γράμμα των ευρωπαϊκών νόμων (κανονισμών, οδηγιών, συστάσεων και κατευθυντήριων γραμμών), όπως οι απαιτήσεις που προβάλλονται από τα θεσμικά εργαλεία της ψηφιακής ενιαίας αγοράς για την κάλυψη όλων των τομέων μέχρι και εκείνων που περιγράφονται πρόσφατα στις συστάσεις Bretton1 και COE2 για την ασφάλεια των εργαζομένων στον Τύπο, τις πολιτικές κατά των SLAPPs ή τις πολιτικές που προτείνονται στο EMFA και στο REC 2022/1634/EC3.
Το «ἦθος» (EGMS) που έχει περισσότερο χαρακτήρα επιχειρηματικού εργαλείου και διαφέρει από άλλου τύπου προσεγγίσεις (ISAS BCP9001, RSF JTI, Ethical Journalism Network audit), εμπλουτίζει την εργαλειοθήκη των υφιστάμενων Συστημάτων Διαχείρισης, καθώς εστιάζει στη στάθμιση του δημόσιου συμφέροντος, την επεξεργασία δεδομένων, τον έλεγχο της εγκυρότητας των πληροφοριών, την αποφυγή της λογοκλοπής, τη διάκριση μεταξύ ενημερωτικού και διαφημιστικού περιεχομένου, την υιοθέτηση πολιτικών για την αξιοποίηση του πνευματικού κεφαλαίου και την αναβάθμιση των δημοσιογραφικών ψηφιακών δεξιοτήτων, τις μεθόδους δέσμευσης της εταιρικής διοίκησης και την υιοθέτηση περιοδικών εκθέσεων δημόσιας αξίας.
Αυτή η τυποποίηση παρουσιάζει τη σημασία της εκπλήρωσης της δημόσιας αποστολής, τον τρόπο αντιμετώπισης των προκλήσεων της αδιαφάνειας και της παραπληροφόρησης στην ψηφιακή εποχή, τον εντοπισμό των κινδύνων και των ευκαιριών από τη χρήση της τεχνολογίας με εργαλεία υποβοήθησης ή/και τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και την αξία της επιστροφής στις ρίζες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας ως ενισχυτικού εργαλείου για την ικανοποίηση του κοινού και των ενδιαφερόμενων μερών. Με την εκπλήρωση των απαιτήσεων του «ήθους» του EGMS, ο οργανισμός μέσων ενημέρωσης επιδιώκει τους στόχους της παραγωγής
περιεχομένου υψηλής ποιότητας και της εξυπηρέτησης του δημόσιου συμφέροντος με αξιώσεις.
Οι συγγραφείς
Ο Δρ Βασίλης Βασιλόπουλος είναι DPO στα ελληνικά δημόσια μέσα ενημέρωσης της ΕΡΤ ΑΕ και για επτά χρόνια ήταν Διευθυντής Περιεχομένου Ψηφιακών Μέσων στην ΕΡΤ ΑΕ. Για την υλοποίηση του έργου απαιτήθηκε η πιστοποίηση του συγγραφέα από τον διεθνή οργανισμό IRCA, ως επικεφαλής επιθεωρητής συστημάτων διαχείρισης ποιότητας σύμφωνα με το πρότυπο ISO 9001:2015. Προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο σκοπός της πληρότητας της προσέγγισης, εξετάστηκε η ενσωμάτωση απαιτήσεων από τα παραπάνω ISO, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για την ασφάλεια πληροφοριών και την αντιμετώπιση κυβερνο-περιστατικών, την επιχειρησιακή συνέχεια και την επαγγελματική υγεία και ασφάλεια.
Η καθηγήτρια Κατερίνα Σαρικάκη είναι διευθύντρια του Εργαστηρίου Έρευνας για τη Διακυβέρνηση και τη Βιομηχανία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Είναι επίσης διευθύντρια του Κέντρου Αριστείας Jean Monnet FREuDeCommunication, Facts and Regulation forEurope που διερευνά τους τρόπους με τους οποίους το ακαδημαϊκό έργο και το έργο των ενδιαφερόμενων φορέων μπορούν να γεφυρωθούν και να εφαρμοστούν προς όφελος των ευρωπαϊκών δημοκρατιών. Η καθηγήτρια Σαρικάκη είναι επισκέπτης συνεργάτης του University of Witswatersrand της Νότιας Αφρικής και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, κάτοχος της Έδρας Αριστείας Santander στο UC3M 2018-2019, Ισπανία, καθώς και επισκέπτης Senior Fellow στο London School of Economics and Political Science το 2018. Είναι σύμβουλος διεθνών οργανισμών όπως ο ΟΑΣΕ, τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΜΚΟ, ενώ διετέλεσε πρόεδρος της Επι-τροπής Εμπειρογνωμόνων Υψηλού Επιπέδου για την Έκθεση για την Ποιότητα της Δημοσιογραφίας και για το ψήφισμα που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Ο Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου ο οποίος τεκμηριώνει τον χαρακτήρα ηπίου δικαίου των Κωδίκων Δεοντολογίας και των Εταιρικών Κατευθυντηρίων Γραμμών, είναι καθηγητής στο Δίκαιο Προστασίας Δεδομένων στη Σχολή Νομικής και Εγκληματολογίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών (VUB, Vrije Universiteit Brussel), με ειδίκευση στην κυβερνοασφάλεια,
την πνευματική ιδιοκτησία και την τεχνολογική ρύθμιση. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος στο εργαστήριο Cyber and Data Security Lab (CDSL), μέλος της ερευνητικής ομάδας του VUB για το Δίκαιο, την Επιστήμη, την Τεχνολογία και την Κοινωνία (LSTS), καθώς και του Brussels Privacy Hub. Έχει διατελέσει αναπληρωματικό μέλος της Ελληνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, ενώ διετέλεσε
και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας.
