«Η τέχνη είναι για να αντιμετωπίσεις την ασυναρτησία της ζωής. Να σου απαλύνει τον βίο, την πορεία προς τον θάνατο», είχε πει ο Νίκος Εγγονόπουλος, σε ένα... Instagram friendly τσιτάτο. Ξεκαθαρίζω ότι σε αυτή την Instagram vs Reality «μάχη», είμαστε και με το δημοφιλές μέσο, αλλά πιο πολύ με τη... reality, αγαπώντας την αλήθεια που προσφέρει η Τέχνη σε όλες της τις μορφές!
Έτσι λοιπόν προέκυψε κι η ιδέα του StarLight. Μίας στήλης που ήρθε να ρίξει τεχνηέντως φως (εξ ου και το light) σε μια βάρβαρη εποχή (ξέρω... κι αυτό σαν τσιτάτο ακούγεται), με νέους ή και καταξιωμένους, ο καθένας στον τομέα του, καλλιτέχνες να μας συστήνονται και να να παρουσιάζουν όσα γεννάει η ανάγκη τους για δημιουργία.
«Πρεμιέρα» δε θα μπορούσα να κάνω παρά μόνο με τον Αλέξη Σταμάτη, τον καταξιωμένο συγγραφέα, που με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του, Το παιδί και ο Άγγελος (Εκδόσεις Μεταίχμιο), κουβεντιάσαμε για τη συγγραφή, την πορεία αλλά και τους ανθρώπους που άλλαξαν τη ζωή του. Σε ευχαριστώ πολύ Αλέξη!
Μετά από χιλιάδες σελίδες που έχεις γράψει, πώς φτάσαμε στο Παιδί και ο Άγγελος;
Δηλαδή ποια ήταν η γενεσιουργός αφορμή για το μυθιστόρημα; Η πιο ειλικρινής απάντηση είναι: δεν ξέρω. Ή για να είμαι πιο ακριβής, δεν ήξερα τότε. Μπορώ, ωστόσο, να υποθέσω με σχετική εντιμότητα -αναδρομικά πάντα, όπως γίνεται συνήθως με την αλήθεια- ότι ξεκίνησα να γράφω από μια αίσθηση ενόχλησης. Όχι θυμού ή αγανάκτησης (αυτά είναι μεγάλα συναισθήματα και τείνουν να ευνουχίζουν τον συγγραφέα όταν τα παίρνει πολύ στα σοβαρά), αλλά περισσότερο μιας λεπτοφυούς, σχεδόν αφανώς σωματικής, ενόχλησης για το πώς καταναλώνουμε το δίπολο καλό/κακό.
Κάτι μέσα μου δεν πίστευε (ή, πιο σκληρά: αρνιόταν να πιστέψει) πως ο κόσμος οργανώνεται σε τόσο καθαρές γραμμές. Πως ο ξένος είναι απλώς ξένος, και το παιδί απλώς παιδί, και η βία απλώς βία. Ήθελα να δω τι θα γινόταν αν τοποθετούσες μια ριζικά ανιδιοτελή παρουσία μέσα σε ένα περιβάλλον που έχει μάθει να μεταφράζει κάθε πράξη ως εργαλείο, ως βήμα για κάτι άλλο - ως χρησιμότητα, ανταπόδοση, επένδυση.
Μπορούμε άραγε να αναγνωρίσουμε το καλό όταν δεν μας το ζητούν; Όταν απλώς συμβαίνει χωρίς ετικέτα, χωρίς αφήγηση, χωρίς branding; Και αν όχι, τι σημαίνει αυτό για εμάς; Ότι είμαστε διεφθαρμένοι ή απλώς καλά εκπαιδευμένοι; Οπότε ναι, ίσως η γενεσιουργός αφορμή να ήταν ένας πειραματισμός πάνω στην αμηχανία που γεννά η καθαρή πρόθεση. Σαν να ρίχνεις ένα διαφανές υγρό σε μια λεκιασμένη επιφάνεια και να περιμένεις να δεις αν θα καθαρίσει ή θα εξατμιστεί.
Έχω την αίσθηση ότι το βιβλίο είναι επηρεασμένο από τον ερχομό του γιου σου, του Ερμή. Ισχύει;
Αναπόφευκτα, ναι. Η πατρότητα σου αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον κόσμο. Σου δίνει μια νέα κλίμακα ευθύνης, αλλά και μια νέα ευαισθησία. Μετά τη γέννηση του Ερμή άρχισα να παρατηρώ περισσότερο το παιδί μέσα μου, αλλά και τα παιδιά γύρω μου. Να βλέπω τις απορίες, τις σιωπές, τους φόβους, τις μικρές νίκες τους. Αυτό επηρέασε οργανικά το βιβλίο - όχι ως αυτοβιογραφικό στοιχείο, αλλά ως αλλαγή οπτικής.
Έχεις υπάρξει αυτό το βουβό παιδί της ιστορίας;
Σε έναν βαθμό, ναι. Υπήρξα ένα παιδί που σκεφτόταν πολύ και μιλούσε λιγότερο. Που δεν ήξερε πάντα πώς να εκφράσει όσα αισθανόταν. Το «βουβό παιδί» του βιβλίου δεν είναι ένα πορτρέτο του εαυτού μου· είναι όμως μια συμπύκνωση εμπειριών που γνωρίζω καλά. Το παιδί είναι η άλαλη μορφή της μνήμης, της απώλειας, αλλά και της αθωότητας που επιμένει. Μαζί με τον Άγγελο συγκροτούν ένα δίπολο που στο βάθος λειτουργεί ενιαία - ως μια δυναμική αλληγορία για τη συνάντηση του τραύματος με την ανεξήγητη φροντίδα.
Στο βιβλίο στου Υπήρξα τόσοι άλλοι εκτέθηκες πολύ προσωπικά. Πώς ήταν αυτό;
Ήταν δύσκολο αλλά αναγκαίο. Εκείνο το βιβλίο γράφτηκε σε μια στιγμή που έπρεπε να μιλήσω καθαρά, χωρίς άμυνες. Δεν πίστευα ποτέ ότι θα γράψω κάτι τόσο αυτοβιογραφικό. Όμως η ζωή είχε άλλες προθέσεις. Η έκθεση δεν είναι ποτέ εύκολη, αλλά μπορεί να είναι λυτρωτική. Αν κάτι με ώθησε σε εκείνο το βιβλίο ήταν η ανάγκη να βάλω τάξη μέσα μου - και ταυτόχρονα να αναγνωρίσω και να τιμήσω όσα με διαμόρφωσαν.
Ποιοι συγγραφείς ή καλλιτέχνες έχουν επηρεάσει τη φωνή σου;
Με έχουν επηρεάσει πολλοί και από διαφορετικά πεδία. Από τη λογοτεχνία, ο Σέμπαλντ για τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη μνήμη, ο Κούντερα για τη σκέψη μέσα στη μυθοπλασία, ο Ναμπόκοφ για την λεπτομέρεια της γλώσσας, ο Μπόρχες για το παιχνίδι με τον χρόνο. Από το θέατρο, η σχολή του ευρωπαϊκού ρεαλισμού. Από τον κινηματογράφο, ο Αντονιόνι, ο Ταρκόφσκι, ο Φελίνι, ο Μάλικ, ο Σκορσέζε, δηλαδή δημιουργοί που ξέρουν να χτίζουν κόσμους με υλικό συναίσθημα και ατμόσφαιρα. Και φυσικά η μουσική, που για μένα πάντα υπήρξε υπόστρωμα γραφής.
Η επαφή σου με το θέατρο -μέσω της μητέρας σου, της Μπέτυς Αρβανίτη- πώς σε επηρέασε;
Με επηρέασε βαθιά. Μεγάλωσα σε θεατρικούς χώρους, σε πρόβες, σε καμαρίνια, σε παρασκήνια. Εκεί έμαθα δύο πράγματα που με ακολουθούν μέχρι σήμερα: πρώτον, ότι κάθε λέξη πρέπει να υποστηρίζεται από ένα αληθινό συναίσθημα· δεύτερον, ότι η σιωπή είναι εξίσου σημαντική με τον λόγο. Το θέατρο μου έδωσε αίσθηση ρυθμού. Μου έμαθε να ακούω. Μου έδειξε ότι η παρουσία είναι μια μορφή τέχνης από μόνη της.
Η καθημερινότητα, η ρουτίνα, η σκληρή επικαιρότητα σε βοηθούν ή σε δυσκολεύουν ως συγγραφέα;
Και τα δύο. Η καθημερινότητα έχει μια φθορά, μια εξάντληση, που μπορεί να σε τραβήξει μακριά από τη δημιουργία. Από την άλλη, σου προσφέρει και μια γείωση: σου υπενθυμίζει ότι οι ιστορίες που γράφουμε δεν αιωρούνται σε κενό αλλά γεννιούνται μέσα σε πραγματικές ζωές, με πραγματικά προβλήματα και πραγματικούς ανθρώπους. Η επικαιρότητα μπορεί να σε κουράσει, αλλά σε υποχρεώνει να είσαι σε επαφή με τον κόσμο. Η στήλη μου στο Βήμα λειτουργεί ως τέτοια γέφυρα.
Πώς συνδυάζεις τη δημιουργική γραφή με τον σχολιασμό της επικαιρότητας στο Βήμα;
Είναι μια ενδιαφέρουσα ισορροπία. Η λογοτεχνία απαιτεί απομόνωση και εσωτερικότητα· η αρθρογραφία απαιτεί επαφή με τον παλμό του κόσμου. Αυτοί οι δύο χώροι φαίνονται αντίθετοι, αλλά τελικά συμπληρώνονται. Το ένα με κρατάει σε εγρήγορση, το άλλο μου επιτρέπει να βυθίζομαι. Τελικά και τα δύο προκύπτουν από την ίδια ανάγκη: να προσπαθήσω να καταλάβω τον άνθρωπο.
Αν κάποιος δεν έχει διαβάσει ποτέ κάτι δικό σου, από πού να ξεκινήσει;
Θα του πρότεινα να ξεκινήσει από το Μπαρ Φλωμπέρ, γιατί είναι το βιβλίο που έθεσε τα θεμέλια της πορείας μου. Αν θέλει κάτι πιο πρόσφατο, το Παιδί και ο Άγγελος είναι μια καλή είσοδος στη σημερινή μου φάση. Οι Χαμαιλέοντες επίσης είναι ένα βιβλίο ώριμο, με δομή που δείχνει πού κινήθηκε η γραφή μου σε μια κρίσιμη εποχή.
Οι Έλληνες διαβάζουμε;
Κατά τη γνώμη μου, ναι. Ίσως όχι πάντα με τον παραδοσιακό τρόπο, αλλά το ενδιαφέρον για ιστορίες, για αφήγηση, είναι ζωντανό. Το βλέπεις στους νέους, το βλέπεις στα βιβλιοπωλεία, το βλέπεις στον τρόπο που οι άνθρωποι αναζητούν περιεχόμενο. Το θέμα δεν είναι να μετράμε πόσα βιβλία πουλήθηκαν, αλλά να δούμε ότι η ανάγκη για καλή ιστορία παραμένει σταθερή.
Μετά από τόσα βιβλία, και με αναγνώριση και στο εξωτερικό, τι έχεις καταλάβει για τη συγγραφή;
Ότι η συγγραφή δεν τελειώνει ποτέ. Δεν υπάρχει βιβλίο που να «σε ολοκληρώνει». Κάθε καινούργια δουλειά είναι μια νέα αρχή, μια νέα δοκιμασία. Αυτό που κατάλαβα είναι ότι όσο πιο πολύ γράφεις, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιείς πόσα δεν ξέρεις. Το γράψιμο είναι ένας διάλογος με την αβεβαιότητα. Είναι επίσης ένας τρόπος να εμβαθύνεις, να ψάχνεις, να είσαι σε εγρήγορση. Για μένα είναι ένας τρόπος παρουσίας στη ζωή.
Μετάνιωσες ποτέ που άφησες την Αρχιτεκτονική για τη συγγραφή;
Όχι. Αντιθέτως, θεωρώ ότι η αρχιτεκτονική με βοήθησε πολύ στη συγγραφή. Μου έδωσε αίσθηση δομής, χώρου, ισορροπίας. Αλλά η συγγραφή ήταν πάντα αυτό που με ολοκλήρωνε πραγματικά. Δεν υπήρξε στιγμή που να σκέφτηκα ότι έκανα λάθος επιλογή. Μερικές φορές αναρωτιέμαι πού θα ήμουν αν έμενα στην Αρχιτεκτονική, αλλά όχι με νοσταλγία - περισσότερο ως άσκηση φαντασίας.
Αν δεν ήσουν συγγραφέας, τι θα ήσουν;
Πιθανότατα σκηνοθέτης. Ή μουσικός. Κάτι που να έχει σχέση με αφήγηση, εικόνα, ατμόσφαιρα. Κάτι που να δημιουργεί κόσμους. Νομίζω πως με οποιονδήποτε τρόπο θα κατέληγα να αφηγούμαι ιστορίες, έστω και μέσα από άλλο μέσο.
Η Εύα Σιμάτου (σ.σ. η σύζυγός του που είναι ηθοποιός) φαίνεται να έχει αλλάξει τη ζωή σου. Είναι έτσι;
Ναι. Η Εύα είναι my mystical wife: ένας άνθρωπος που αγαπώ βαθιά, που θαυμάζω, που μου έφερε σταθερότητα, τρυφερότητα και φως. Με βοήθησε να δω τη ζωή πιο καθαρά. Να λειτουργώ με μεγαλύτερη ισορροπία. Με στηρίζει, με ακούει, με εμπνέει. Και γενικά, με κάνει καλύτερο άνθρωπο.
Η Εύα, ο Ερμής, η μητέρα σου… σε επηρεάζουν στη δημιουργία;
Πολύ. Η οικογένειά μου είναι η βάση μου. Η Εύα είναι ο έρωτας και ο συνοδοιπόρος. Ο Ερμής μου δίνει προοπτική και ενέργεια. Και η μητέρα μου είναι μια διαρκής υπενθύμιση της δύναμης και της συνέπειας στη δουλειά. Δε γράφω «για» αυτούς με την κλασική έννοια, αλλά η παρουσία τους διαμορφώνει το βλέμμα μου. Είμαι πολύ τυχερός που τους έχω.
Ετοιμάζεις το επόμενο βιβλίο;
Ναι. Συνεχίζω τη δουλειά πάνω στη Ρίβα, ένα βιβλίο που συνδυάζει τέχνη, τεχνητή νοημοσύνη, μνήμη και προσωπική αναζήτηση. Μετά από αυτό, υπάρχει ήδη στο μυαλό μου η ιδέα για ένα τρίτο έργο που ίσως δημιουργήσει μια άτυπη τριλογία.
Καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα, ποιες είναι οι ευχές σου για τη νέα χρονιά;
Εύχομαι να έχουμε υγεία, αντοχή και καθαρότητα. Να μπορούμε να στεκόμαστε ο ένας δίπλα στον άλλον. Να μην αφήσουμε την κούραση της εποχής να μας απομονώσει. Να ξεφύγουμε από την αλγoριθμοποίηση της ζωής. Να ρισκάρουμε, να μπορούμε να τσαλακωθούμε. Να διαβάζουμε την επικαιρότητα πίσω από τις γραμμές και να μην ταυτιζόμαστε με όλα αυτά τα πρώτο επίπεδο σήματα που έρχονται από παντού. Και να βρίσκουμε χώρο -όσο μικρός κι αν είναι- για κάτι φωτεινό μέσα στην καθημερινότητα. Αυτό αρκεί για να ξεκινήσει κάθε νέα χρονιά με ελπίδα.
Το τελευταίο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη με τίτλο Το παιδί και ο Άγγελος, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Διαβάστε όλα τα lifestyle νεα, για Celebrities και Media.