Η εμφάνιση της πανδημίας προκάλεσε παγκοσμίως συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, ιδίως σε κλάδους υψηλού βαθμού συνάθροισης, όπως ο τουρισμός, η ψυχαγωγία, οι μεταφορές και το εμπόριο.
Η συρρίκνωση επιδεινώθηκε όταν οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να επιβάλουν αυστηρούς περιορισμούς στις μετακινήσεις και στις κοινωνικές εκδηλώσεις του πληθυσμού (lockdown), ήταν δε ανάλογη με την έκταση και τη διάρκεια των περιορισμών. Η συνακόλουθη έκρηξη ανεργίας και η συνολική ύφεση επηρεάστηκαν από το ποσοστό συμβολής των κλάδων αυτών στην κάθε εθνική οικονομία.
Επιπλέον, τα αισθήματα αβεβαιότητας λόγω της άγνωστης διάρκειας της πανδημίας οδήγησαν σε απότομη αύξηση της αποταμίευσης και σε προνοητική μείωση της κατανάλωσης (πτώση 4% στην ευρωζώνη), που επέτειναν τις δυσμενείς επιπτώσεις της ύφεσης.
Πανδημία και ύφεση στην Ελλάδα
Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα ήταν δυσμενέστερες απ’ ό,τι σε άλλες χώρες, κυρίως για τους εξής λόγους:
α) εφαρμόστηκαν περιοριστικά μέτρα μεγαλύτερης έντασης και διάρκειας, που οδήγησαν σε καλύτερη υγειονομική έκβαση στο πρώτο κύμα πανδημίας, αλλά επιβάρυναν σοβαρά την οικονομία, η οποία δεν είχε προλάβει να ανακάμψει από την πρόσφατη περάτωση του τελευταίου προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής και το κόστος των διαδοχικών εκλογών του 2019,
β) η κυβέρνηση έλαβε σειρά δημοσιονομικών μέτρων για να ενισχύσει τα εισοδήματα όσων τέθηκαν εκτός εργασίας και τη ρευστότητα των επιχειρήσεων που υποχρεώθηκαν να αναστείλουν τη λειτουργία τους, ενώ για την αντιμετώπιση του δεύτερου κύματος πανδημίας, από το καλοκαίρι του 2020, εξήγγειλε πρόσθετη δέσμη μέτρων, κάποια από τα οποία θα διατηρηθούν μόνιμα,
γ) η ελληνική οικονομία βασίζεται πρωτίστως στην παροχή υπηρεσιών, με τις περισσότερες να εξαρτώνται άμεσα από τη διεθνή ζήτηση και να επικεντρώνονται στον τουρισμό, που υφίσταται και τις μεγαλύτερες απώλειες, ενώ οι επιχειρήσεις που παρέχουν τέτοιες υπηρεσίες είναι συνήθως μικρές και πολύ μικρές, άρα πολλές από αυτές δύσκολα θα αντέξουν σε παρατεταμένη πίεση ρευστότητας.
Η μεταποίηση, από την άλλη, εμφανίστηκε ανθεκτικότερη στην πανδημία, ωστόσο στην Ελλάδα είναι διαχρονικά ισχνή, αφενός λόγω απώλειας ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων τις τελευταίες δεκαετίες και αφετέρου των εμποδίων που διαρκώς συναντά η βιομηχανική παραγωγή.
Για να επανέλθει το ΑΕΠ στα επίπεδα προ πανδημίας και μελλοντικά να τα υπερβεί, η μεγέθυνση θα πρέπει να αποκτήσει μια παρατεταμένη δυναμική (ισχυρότερη της πτώσης), οπότε και θα επιτευχθεί ανόρθωση του ΑΕΠ σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά που θα είχε χωρίς την πανδημία. Τα δύο φαινόμενα ανάκαμψης της μεγέθυνσης και ανόρθωσης απεικονίζονται σχηματικά στα διαγράμματα.
Βάσει εκτιμήσεων της ΕΕ, η δραστηριότητα στην Ελλάδα θα συρρικνωθεί κατά -9% το 2020 και θα αντισταθμιστεί κατά ένα μέρος από αναπήδηση (υποδεέστερη όμως της πτώσης) κατά 6% το 2021. Στη συνέχεια η οικονομία θα ανακτήσει τους μεσοπρόθεσμους ρυθμούς μεγέθυνσης που θα είχε χωρίς την πανδημία, υπό την προϋπόθεση ότι θα αρθούν οι αιτίες αναστολής της λειτουργίας των επιχειρήσεων που επλήγησαν.
Καθοριστικός στην αντιμετώπιση όλων αυτών των δυσκολιών θα είναι ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΤΑΑ), το οποίο θα χρηματοδοτήσει τις πληγείσες εθνικές οικονομίες με 750 δισ. ευρώ επιπλέον του κοινοτικού προϋπολογισμού για το διάστημα 2021-2027.
Η Ελλάδα αναμένεται εντός τετραετίας να λάβει από το ΕΤΑΑ συνολικά 32 δισ. ευρώ (4,3% του συνόλου), από τα οποία 19,5 δισ. ως χορηγία και 12,5 δισ. ως χαμηλότοκα και μακροχρόνια δάνεια. Θα λάβει ακόμα 18 δισ. ευρώ από ενισχύσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και 22 δισ. ευρώ για χρηματοδότηση του νέου ΕΣΠΑ.
Απαιτούμενες πολιτικές επανεκκίνησης
1 Χαμηλά πρωτογενή πλεονάσματα και ενίσχυση αμυντικών δαπανών
2 Επενδύσεις σε υποδομές και παραγωγή
3 Αλλαγές στο ασφαλιστικό σύστημα, με κύρια κατεύθυνση τη μείωση του μη μισθολογικού κόστους εργασίας.
4 Δραστική αλλαγή του φορολογικού συστήματος, με απλοποιήσεις συντελεστών, μείωση του ατομικού βάρους μισθωτών, επιχειρήσεων και επαγγελματιών και, παράλληλα, θεσμικές παρεμβάσεις στη λειτουργία των ελεγκτικών μηχανισμών.
5 Αυτασφάλιση επιχειρήσεων έναντι κινδύνων, με δημιουργία οργανισμών εταιρικής ασφάλισης και κάλυψης απρόβλεπτων κινδύνων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
6 Ρυθμίσεις για τηλεργασία και τηλεπιχειρείν, με επαρκείς επενδύσεις σε ψηφιακά δίκτυα υψηλών ταχυτήτων.
Η διάθεση σημαντικών πόρων από το ΕΤΑΑ παρέχει μια μοναδική ευκαιρία να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα ανόρθωσης της ελληνικής οικονομίας, με ενίσχυση των επενδύσεων και της εξωστρέφειας, αναβάθμιση των υποδομών και εφαρμογή μιας σειράς δημοσιονομικών αλλαγών, οι οποίες προϋποθέτουν ένα νέο, σύγχρονο και ευέλικτο θεσμικό πλαίσιο σε όλα τα επίπεδα.
* Άρθρο των Χριστοδουλάκη Νίκου, Νεκτάριου Μιλτιάδη, Βαλεντή Ηλία και Αξιόγλου Χρήστο στην Εφημερίδα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Διαβάστε όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
