H παγκόσμια κοινή γνώμη εξακολουθεί να κινείται τους τελευταίους μήνες στον ρυθμό που δίνουν στην επικαιρότητα δύο «απρόβλεπτοι» πολιτικοί, οι οποίοι παρά τις επί μέρους πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, επένδυσαν στον «αντισυστημικό» τους λόγο για να αλώσουν το πολιτικό σύστημα: Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Η απρόσμενη εκλογή του Ντ. Τραμπ στην εξουσία και η συνεχής παρέκκλιση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από τις αρχές του αποκαλούμενου στην ευρωπαϊκή τάξη «Κράτος Δικαίου», δείχνει πρώτα από όλα που μπορεί να οδηγήσει ο συστηματικός και διαρκής διχασμός μιας κοινωνίας, αλλά και η αποξένωση μιας ομάδας πολιτών από αυτό που καλώς ή κακώς αποκαλείται «σύστημα».
Ειδικά η περίπτωση Τραμπ, σε ό,τι αφορά την Επικοινωνία, δείχνει και κάτι άλλο: Η παρεμβολή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης μπορεί να αλλάξει την μέχρι τώρα γραμμική μορφή της και να προσδώσει νέα δυναμική σε θεωρούμενες μέχρι πρότινος «περιθωριακές» αντιλήψεις και ιδέες.
Στην εποχή των social media δεν χρειάζεται κάτι να είναι αληθινό. Αρκεί να έχει προλάβει να γίνει viral και παίρνει την διάσταση του αληθινού!
Πριν από τα social media βέβαια είχε προηγηθεί η «επανάσταση» των bloggers στη διάδοση της πληροφορίας και στον σχολιασμό. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο απέκτησαν ξαφνικά τεράστια επιρροή, όχι χάρη σε αυτό που ήταν ή που έπρατταν στην πραγματική τους ζωή, αλλά χάρη στη δυνατότητα να είναι οι ίδιοι εκδότες και αρχισυντάκτες του εαυτού τους. Και μπορεί κάποια από τα blogs να εμπλούτισαν όντως την μορφή της Επικοινωνίας με μια διαφορετική ματιά, αλλά στην μεγάλη τους πλειοψηφία, όπως είδαμε άλλωστε και στην Ελλάδα, η επιτυχία αρκετών από αυτά οφειλόταν στην αναπαραγωγή ενός ακραίου, άκριτου και αντισυστημικού λόγου.
Για να μείνουμε στην πατρίδα μας, ανεξάρτητα από τους γνωστούς λόγους της κρίσης που θέριεψαν το νεοναζιστικό φαινόμενο στην Ελλάδα, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα είχε φτάσει σε αυτά τα ποσοστά η Χρυσή Αυγή αν δεν υπήρχε η αναπαραγωγή του λόγου της από εκατοντάδες blogs αρχικά, προτού καν φτάσουμε στην εποχή της ακμής των social media, που επίσης και αυτά συνετέλεσαν στην μεγέθυνσή της.
Όπως επίσης, χωρίς να είναι ίδια βέβαια η περίπτωση, συνετέλεσαν στην εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τα περιβόητα «ΣΥΡΙΖΟ τρολς»!
Οφείλουμε να διευκρινίσουμε βέβαια ότι δεν μας φταίει το μέσο, αλλά το μήνυμα. Ούτε τα blog κάποτε, ούτε το facebook, το twitter και όποιο άλλο μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι επιζήμιο το ίδιο ως Μέσο.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα αυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα θεωρούν εχθρό αρκετές φορές το ίδιο το μέσο και όχι την χρήση του και προσπαθούν να περιορίσουν και να ελέγξουν τα social media. Στους εχθρούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβάνεται ο Ερντογάν, ο οποίος είδε να αναπτύσσεται το μεγαλύτερο κύμα αμφισβήτητησής του μέσω του twitter πριν λίγα χρόνια, με τα γνωστά επεισόδια με αφορμή ένα πάρκο της Κωνσταντινούπολης.
Αυτή είναι όμως η μία πλευρά του λόφου. Η άλλη είναι το ακριβώς αντίθετο, που αξιοποίησε με απρόσμενη επιτυχία ο Ντόναλντ Τραμπ. Xωρίς … twitter πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ δεν θα υπήρχε. Ενδεχομένως να μην ήταν καν υποψήφιος πρόεδρος, ενός συστημικού κόμματος τουλάχιστον που είναι οι Ρεπουμπλικανοί. Και μπορεί ο ίδιος ο Τραμπ να κατακεραυνώνει τα fake news, όταν είναι στόχος τους, αλλά ο ίδιος αξιοποίησε με τεράστια επιτυχία τα fake news και όλα τα πιθανά και απίθανα που υποστήριζαν οι ένθερμοι υποστηρικτές του κατά των πολιτικών του αντιπάλων.
Αρκεί όμως η ανάλυση αυτή για να ερμηνεύσει το φαινόμενο Τραμπ από μόνο του; Σαφώς και όχι. Ο ρόλος των social media είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή από μόνη της συνθήκη. Άλλωστε, δεν θα μπορούσε αυτό να ερμηνεύσει την περίπτωση Ερντογάν, όπου είχαμε το αντίθετο : Παρά το κίνημα εναντίον του στα social media, κέρδισε τις εκλογές και σήμερα επιχειρεί την αλλαγή της μορφής του πολιτεύματος στην Τουρκία, απολαμβάνοντας ακόμη σημαντικής λαϊκής απήχησης. Στην δική του περίπτωση αρκεί η χρήση «συστημικών» διαύλων επικοινωνίας για την κατασκευή «εχθρών».
Καταλήγοντας, ανεξάρτητα από τα μέσα που χρησιμοποίησαν για να επικρατήσουν των αντιπάλων τους, ο κυριότερος παράγοντας της πολιτικής επικράτησης Τραμπ και Ερντογάν είναι η κρίση των θεσμών στις χώρες τους και η απογοήτευση από το προηγούμενο και θεωρούμενο «συστημικό». Κι αυτό είναι ένα χρήσιμο «καμπανάκι» και για την Ελλάδα
Το θεσμικό περιβάλλον άλλωστε αποτελεί καθοριστικό παράγοντα μιας αναπτυξιακής δυναμικής σε όλα τα επίπεδα. Και αυτό που επιβάλλεται είναι, ακόμη και οι πιο σταθεροί θεσμοί να εξελιχθούν, ώστε να γίνουν ποιοτικοί και, κυρίως, αποτελεσματικοί.
Μόνο έτσι και μόνο με μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στα κέντρα αποφάσεων μπορεί να υπάρξει ουσιαστική απάντηση στα φαινόμενα Τραμπ και Ερντογάν, στις χώρες τους, αλλά και σε όσα βιώνουμε - με την «θεσμική» διάσταση που τείνει να πάρει ο πολιτικός - παραλογισμός - στη δική μας χώρα. Η περίπτωση Σώρρα, ήταν άλλωστε ενδεικτική του κινδύνου που μπορεί να σημαίνει αυτός ακριβώς ο παραλογισμός, ο οποίος ταλανίζει τη χώρα ελέω του "θανάσιμου" συνδυασμού οικονομικής και θεσμικής κρίσης.
Και μόνο, επίσης, όταν ο πολίτης να πάψει να αισθάνεται ότι ζει σε μια παράλληλη πραγματικότητα που δεν αφορά τον ίδιο, αλλά τις ελίτ με όλες τους τις σημασίες (πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές), ο «αντισυστημικός» λόγος θα σταματήσει να είναι θελκτικός.
Το «καμπανάκι» έχει χτυπήσει πάντως. Σε μας εναπόκειται αν θα το ακούσουμε…
